Βλαστική ικανότητα. Τι χρειάζονται οι σπόροι για να φυτρώσουν.

Πολλοί πρωτάρηδες ερασιτέχνες κηπουροί διστάζουν να ασχοληθούν με τη διαδικασία παραγωγής φυτών από σπόρο κυρίως επειδή δεν γνωρίζουν τις απαιτήσεις του κάθε σπόρου και τη διαδικασία σποράς. Το μυστικό είναι να γνωρίσουν τη διαδικασία βλάστησης του σπόρου, αυτό που λέγεται βλαστική ικανότητα και να θυμούνται ότι οι παράγοντες που την επηρεάζουν δρουν κυρίως στους σπόρους που συλλέγονται από τη φύση ενώ στους εμπορικούς σπόρους τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά.

Πώς γνωρίζουν οι σπόροι ότι ήρθε η Άνοιξη; Μήπως από τον ζεστό καιρό; Αν το φύτρωμα των σπόρων επιτυγχάνεται μόνο με τον έλεγχο της θερμοκρασίας τότε γιατί οι σπόροι δεν διασπέρνονται στο τέλος της περιόδου άνθισης για να φυτρώσουν κατά τη διάρκεια των ζεστών φθινοπωρινών ημερών, ή ακόμα κατά τη διάρκεια των αλκυονίδων ημερών του Ιανουαρίου;

Οι σπόροι  και τα έμβρυα που περιέχουν, έχουν αναπτύξει την ικανότητα να παραμένουν σε αδρανή κατάσταση μέχρι οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη τους. Το για πόσο χρονικό διάστημα οι σπόροι μπορούν να παραμείνουν σε αδράνεια ικανοί να ξαναβλαστήσουν διαφέρει από φυτό σε φυτό. Ορισμένα είδη σπόρων είναι σε θέση να βλαστήσουν λίγες μόνον εβδομάδες μετά την διασπορά, ενώ τα άλλα είδη θα γονιμοποιηθούν, μετά από εκατοντάδες χρόνια, εάν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.

Βλαστική ικανότητα, είναι η διαδικασία κατά την οποία ένας σπόρος αρχίζει να αναπτύσσεται. Η διαδικασία αυτή ελέγχεται τόσο από εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς παράγοντες. Οι εξωτερικοί παράγοντες περιλαμβάνουν το νερό, τη θερμοκρασία, οξυγόνο, και μερικές φορές το φως.

Η παρουσία νερού είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας. Χωρίς νερό, τα κύτταρα δεν μπορούν να πραγματοποιούν τις απαραίτητες δραστηριότητές τους και οι σπόροι δεν θα βλαστήσουν. Όταν ένας σπόρος απορροφά το νερό, αυτό ονομάζεται ρόφηση. Το νερό εισέρχεται στον σπόρο είτε μέσω ενός μικροσκοπικού ανοίγματος που ονομάζεται μικροπύλη ή μέσω του περιβλήματος του σπόρου που λέγεται περισπέρμιο. Η μικροπύλη είναι επίσης η περιοχή στην οποία η γύρη εισέρχεται στο ωάριο κατά τη διάρκεια της γονιμοποίησης.

Καθοριστικό βήμα είναι η διάσπαση της στεγανότητας του περισπερμίου και η ενυδάτωση του σπόρου. Γίνεται επομένως κατανοητό πως το ίδιο το περισπέρμιο, σαν ρυθμιστής της ενυδάτωσης του σπόρου μπορεί να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο στη βλαστικότητα των σπόρων.

Πολλοί σπόροι έχουν παχιά ή κηρώδη περισπέρμια που δεν επιτρέπουν το νερό να περάσει έως ότου οι επιφάνειές τους χαραχτούν ή τριφτούν. Η διαδικασία αυτή λέγεται σκαριφισμός. Αυτό μπορεί να γίνει χημικά ή μηχανικά (χρησιμοποιώντας λίμα, γυαλόχαρτο, ή μαχαίρι). Το χαραγμένο περικάρπιο του σπόρου είναι διαπερατό, επιτρέποντας στο νερό να περάσει μέσα και τη βλαστική δραστηριότητα να αρχίσει. 

Άλλοι σπόροι χρειάζονται χαμηλές θερμοκρασίες για να μπορέσουν να βλαστήσουν. Τέτοιες συνθήκες απαιτούν οι σπόροι κυρίως σε εύκρατες περιοχές, όπου μπορούν να τις έχουν στην φύση κατά το χειμώνα. Όταν αυτοί οι σπόροι σπέρνονται μακριά από τους φυσικούς τους βιότοπους, θα πρέπει να υποβάλλονται σε στρωματοποίηση για να βλαστήσουν. Δηλαδή να τοποθετηθούν σε στρώματα. Ιστορικά, οι σπόροι στρωματοποιήθηκαν από άπλωμά τους σε υγρό βερμικουλίτη, τύρφη, πριονίδι ή η άμμο. Οι βοτανολόγοι έχουν πλέον ανακαλύψει ότι επιτυγχάνονται τα ίδια αποτελέσματα, εφόσον οι σπόροι στρωματωθούν σε βρεγμένο χαρτί κουζίνας σε μια πλαστική σακούλα και μετά τοποθετούνται στο ψυγείο για δύο έως τρεις μήνες.

Η θερμοκρασία είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη διαδικασία της βλάστησης. Για τα περισσότερα φυτά, η ιδανική θερμοκρασία βλάστησης είναι 25 έως 30oC.

Μερικοί σπόροι χρειάζονται φως για να βλαστήσουν. Δεδομένου ότι το φως μπορεί να φτάσει μόνο τους σπόρους που βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, οι σπόροι που ανήκουν στην κατηγορία εκείνων που απαιτούν το φως δεν θα βλαστήσουν αν δεν βρίσκονται σε αυτό το τμήμα του εδάφους. Αυτό συμβαίνει γιατί αυτά τα είδη των σπόρων δεν έχουν ένα αρκετά μεγάλο απόθεμα τροφής που θα τους επιτρέψει να αναπτυχθούν μέσα από μια μεγάλη απόσταση πριν φτάσουν στην επιφάνεια.

Επειδή η έκθεση σε λάθος συνθήκες ανάπτυξης μπορεί να σκοτώσει έναν σπόρο, οι σπόροι έχουν επίσης ειδικούς εσωτερικούς παράγοντες αποκλεισμού (συνήθως αποκαλούνται αναστολείς της βλάστησης) που τους εμποδίζουν να βλαστήσουν μέχρι την επόμενη καλλιεργητική περίοδο. Αυτές οι αναστολείς δεν επιτρέπουν στο νερό να εισέλθει στ ο σπόρο, εμποδίζοντας έτσι τη βλαστική διαδικασία. Μια περίοδος ξήρανσης καταστρέφει αυτούς τους παράγοντες.

Όμως γιατί είναι ότι οι σπόροι δεν φυτρώνουν στο εσωτερικό του καρπού; Θα μπορούσε να συμβεί.  Δεν συμβαίνει όμως, επειδή ο πολτός των περισσότερων φρούτων περιέχει αναστολείς που εμποδίζουν τη βλαστική ικανότητα. Μόλις ο πολτός αφαιρεθεί και οι σπόροι περάσουν μια περίοδο ξήρανσης, οι αναστολείς στο εσωτερικό του σπόρου καταστρέφονται, επιτρέποντας τους σπόρους να βλαστήσουν. Αυτό επιτρέπει σπόρους που βρίσκονται μέσα σε φρούτα να διατηρούν την βλαστική τους ικανότητα μέχρι να διασπαρθούν (συνήθως από τα ζώα).

Γιατί δεν χρειάζεται να κάνετε καμία από αυτές τις διαδικασίες ώστε να φυτρώσουν οι σπόροι που αγοράζετε από το εμπόριο; Απλά γιατί οι εμπορικοί σπόροι είναι τεχνητά επιλεγμένοι και έτοιμοι να βλαστήσουν άμεσα από τη στιγμή που θα εκτεθούν σε ευνοϊκές συνθήκες.