Τα διατροφικά σκάνδαλα και ο φόβος των φυτοφαρμάκων έχουν στρέψει νοικοκυριά στις πόλεις στην κατανάλωση κηπευτικών ιδίας παραγωγής.
Οικολογικά, φρέσκα λαχανικά από το μπαλκόνι σου στην κατσαρόλα σου. Η παραγωγή κηπευτικών στις αυλές ή ακόμα και στις βεράντες των σπιτιών της πόλης αποτελεί πλέον μια σύγχρονη τάση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η ανασφάλεια που έχουν προκαλέσει στο καταναλωτικό κοινό τα επαναλαμβανόμενα διατροφικά σκάνδαλα καθώς και η γενικότερη ευαισθητοποίηση στο οικολογικό πρόβλημα έχει στρέψει πολλά αστικά νοικοκυριά στην κατανάλωση αγαθών ιδίας παραγωγής.
Οπως μας πληροφορεί ο κ. Νίκος Θυμάκης, γεωπόνος - σύμβουλος πρασίνου και επιστημονικός υπεύθυνος στην Ανθοκομική Εκθεση Κηφισιάς, η τάση αυτή είναι γνωστή με τους αγγλικούς όρους «kitchen gardening», αν πρόκειται για μπαλκόνι, που θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «κηπουρική κουζίνας» ή «edible garden», αν πρόκειται για κήπο, που σημαίνει «φαγώσιμος κήπος».
«Ο edible garden είναι τρέχουσα τάση στη Βρετανία, στην Αυστρία, στη Γερμανία», λέει ο κ. Θυμάκης και εξηγεί την ιστορική προέλευση της συνήθειας αυτής: «Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου στην Αυστρία και στη Γερμανία παραχωρούσε το κράτος μια έκταση 15 - 20 τετραγωνικών μέτρων σε κάθε οικογένεια για να αντιμετωπιστεί η πείνα στα αστικά κέντρα. Στη συνέχεια η συνήθεια επεκτάθηκε στη Βρετανία. Λόγω της εποχής, όλοι αυτοί οι κήποι καλλιεργούνταν με οικολογικά λιπάσματα. Μετά τον πόλεμο, έμεινε το "κατοχικό σύνδρομο", η ίδια συνήθεια μεταφέρθηκε στο σπίτι. Πολλές οικογένειες, στις ίδιες χώρες, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξεως και μεγέθους κήπου καλλιεργούν οικολογικά στο σπίτι τους.
Ενα ανάλογο σύστημα ίσχυε και ισχύει μέχρι σήμερα και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης όπου παραχωρούνται στις οικογένειες έναντι φτηνού ενοικίου μικρές εκτάσεις γης στον περιαστικό χώρο».
Με το πέρασμα του χρόνου, δεν εγκαταλείπεται ο edible garden, αντιθέτως επεκτείνεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στις ΗΠΑ. Η έντονη αστικοποίηση είχε επίσης ως αποτέλεσμα να μεταφέρεται μια πατροπαράδοτη συνήθεια του χωριού στην πόλη».
Οπως εξηγεί ο κ. Θυμάκης, ο «φαγώσιμος κήπος» έπαψε να είναι το υπ αριθμόν ένα ζητούμενο για τις γενιές του 70 και του 80 καθώς οι κοινωνικοί στόχοι είχαν πλέον μετατοπιστεί από τον βιοπορισμό στον πλουτισμό. Η τότε επικρατούσα τάση στους κήπους ήταν τα καλλωπιστικά και κηποτεχνικά φυτά, τα λουλούδια.
Αναγκαιότητα
Σήμερα, η επιστροφή στις... αγροτικές μας ρίζες προβάλλει πλέον όχι ως μόδα αλλά ως αναγκαιότητα μπροστά στην αγωνία για την ποιότητα της διατροφής και της ζωής μας. «Από το 90 και μετά αρχίζει να αναπτύσσεται η ανάγκη να ξεφύγουμε από τα χημικά και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο άρχισαν να βαφτίζονται οι παλιές συνήθειες ως σύγχρονες οικολογικές τάσεις, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί το καταναλωτικό κοινό των προηγούμενων δεκαετιών που ήταν αδιάφορο για τα ζητήματα αυτά».
Στην Αθήνα και άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις η δημιουργία λαχανόκηπου διαρκώς επεκτείνεται. Πολλοί διατηρούν περιβόλι, κυρίως σε γειτονιές γύρω από το κέντρο, είτε μεταφέροντας στην πόλη όσα έχουν μάθει στον τόπο καταγωγής τους είτε ξεκινώντας με διάβασμα και πειραματισμούς είτε απευθυνόμενοι σε ειδικούς. Οπως λένε οι ίδιοι, πρόκειται για μια πολύ ευχάριστη ενασχόληση με την οποία κάνουν εξοικονόμηση χρήματος αλλά κυρίως βάζουν φρέσκα και αγνά προϊόντα στην κουζίνα τους.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΑΠΟ ΕΙΔΙΚΟΥΣ
Εύκολη η δημιουργία μιας μικρής οικιακής καλλιέργειας ακόμη και σε μια ζαρντινιέρα
Οι ειδικοί ενθαρρύνουν τον καθένα μας να φτιάξει έναν μικρό λαχανόκηπο στο σπίτι του. Σύμφωνα με τον κ. Θυμάκη. «Είναι μια ωραία ενασχόληση αλλά και κάτι χρήσιμο για την κουζίνα και διδακτικό για τη νέα γενιά. Είναι αλλιώς να μεγαλώνει ένα παιδί μυρίζοντας βασιλικό και ρίγανη και αλλιώς να έχει εικόνες μόνο από φίκους και σεφλέρες». Ο ίδιος τονίζει ότι και το αισθητικό αποτέλεσμα ενός περιβολιού είναι πολύ ικανοποιητικό.
Για τη δημιουργία ενός μικρού λαχανόκηπου δεν απαιτούνται πολλά πράγματα. Ο καθένας μπορεί να βάλει ακόμα και σε μια ζαρτινιέρα στο μπαλκόνι του κάποια φυτά και με λίγη φροντίδα να αποκτήσει προϊόντα δικής του παραγωγής.
«Πολύ κοινά και εύκολα στην καλλιέργειά τους είναι οι πιπεριές, τα κρεμμύδια, τα μαρούλια, καθώς επίσης ο άνηθος, το σέλινο και ο μαϊντανός, τα οποία μπορεί να τα βάλεις και σε ζαρντινιέρα. Πολλοί βάζουν και ρόκα. Τα πιο δημοφιλή φυτά πάντως είναι τα αρωματικά, που είναι και εύκολα στη συντήρηση», λέει ο κ. Θυμάκης.
Ο ίδιος δίνει απλές συμβουλές στους νέους εραστές της οικιακής καλλιέργειας λαχανικών μέσα από το βιβλίο «Κήπος και Βεράντα» που έχει συγγράψει μαζί με τον Ταξιάρχη Ανδριτσόπουλο.
Σύμφωνα με τον κ. Θυμάκη, «Ένας κήπος για να θεωρηθεί οικολογικός («organic garden») πρέπει υποχρεωτικά να έχει κηπευτικά και αρωματικά φυτά.
Ο κήπος πρέπει να έχει και χρώμα και άρωμα. Το άρωμα είναι πολύ βασικό στη ζωή μας στο αστικό περιβάλλον. Προσελκύει το ζουζούνι το οποίο πρέπει να έρθει στο φυτό για να γίνει η ιερή πράξη της επικονίασης. Σημαντικό μέρος για έναν ολοκληρωμένο κήπο είναι και τα καρποφόρα δέντρα, μια λεμονιά, μια συκιά».
Επισημαίνει ακόμη ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οικολογικά σκευάσματα και γενικά οικολογικοί τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων, όπως ο χούμους (οργανικό βελτιωτικό εδάφους) και κομπόστ (αποσυντιθέμενο φυτικό υλικό το οποίο είναι δυνατόν να παρασκευάζεται και οικιακά με εύκολο τρόπο), υδατοδιαλυτών βιολογικών λιπασμάτων καθώς και αρπαχτικών εντόμων για την αντιμετώπιση επιζήμιων εχθρών.
Οπως λέει, τα φυτά θα πρέπει να τοποθετούνται ανάλογα με τις ενδεδειγμένες αποστάσεις φύτευσης, όπως είναι και στον αγρό: «Για παράδειγμα σε μια ζαρντινιέρα μήκους ενός μέτρου μπορούμε να βάλουμε δυο φυτά ντομάτας ή τρία κεφάλια μαρούλια ή πέντε αρωματικά φυτά, μια λεβάντα, ένα δενδρολίβανο, ένα θυμάρι, μια ρίγανη ένα δίκταμο». Τα κηπευτικά μπορούμε να τα προμηθευτούμε μικρά από φυτώριο ή να τα σπείρουμε. «Αν σπείρουμε πρέπει να διαχωρίσουμε τα φυτά όταν σκάσουν τα δύο πρώτα φύλλα ώστε να μην πνίξει το ένα φυτό το άλλο», σημειώνει.
Οι επιλογές των φυτών είναι προσωπικές αν και υπάρχουν και κάποια κριτήρια ευδοκίμησης ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο σημείο φύτευσης. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι η διάρκεια ηλιοφάνειας, ο διαθέσιμος χώρος, η έκθεση στον άνεμο, η διαθεσιμότητα καλής ποιότητας νερού.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΜΑΡΑΜΠΟΤΟΥ
Διατηρεί περιβόλι μέσα στο Χαλάνδρι
Για την κυρία Ανδρομάχη Μαραμπότου, ο λαχανόκηπος είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας της. Δύσκολα θα μπορούσε να διανοηθεί τη ζωή της χωρίς το περιβόλι της. Η καταγωγή της είναι από αγροτική περιοχή, τα Φίλια Καρδίτσας. Από το 1972 που παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, η οικογένειά της τρώει τα κηπευτικά που παράγει στην οδό Ηρακλείτου στο Πάτημα Χαλανδρίου σε μια έκταση 80 τ.μ . «Προτιμώ να βάζω κήπο παρά γκαζόν», λέει ενώ στην υποθετική ερώτηση τι θα έκανε αν ήταν υποχρεωμένη να χαλάσει το περιβόλι της, ξεσπαθώνει: «Γιατί να χαλάσω το περιβόλι μου;»
Μολονότι για αρκετά χρόνια ζούσε στο κέντρο της Αθήνας, καλλιεργούσε τα κηπευτικά της στο οικόπεδο που τώρα βρίσκεται το σπίτι της.
Η κυρία Ανδρομάχη δεν ξεμένει από λαχανικά κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Αυτή την εποχή κόβει από τον κήπο της λάχανα, μαρούλια, σαλάτες, λαχανάκια Βρυξελλών, ιταλικά χόρτα και σέσκουλα ενώ το καλοκαίρι το πιάτο της οικογένειας γεμίζει με ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, κολοκύθια. Ο μαϊντανός, το σέλινο κι ο δυόσμος μπαίνουνε στην κατσαρόλα της κυρίας Ανδρομάχης κατευθείαν από την αυλή της. Το μικρό της περιβόλι τροφοδοτεί την οικογένεια της, την οικογένεια της κόρης της και της αδελφής της αλλά και η γειτονιά. «Το καλοκαίρι φάγαμε φρέσκο κολοκύθι και τώρα έχω και στον καταψύκτη για να φτιάξω τις πίτες μου.
Μέχρι πριν από λίγο καιρό έτρωγε κολοκυθοανθούς από τον κήπο μου όλη η γειτονιά», λέει η κυρία Ανδρομάχη, ενώ επισημαίνει ότι μολονότι ο λαχανόκηπος δεν καλύπτει το 100% των οικιακών αναγκών, είναι λίγες οι φορές που καταφεύγει στην αγορά ζαρζαβατικών και κυρίως φρούτων. Οπως εκτιμά, μπορεί να γλιτώνει και 100 ευρώ τον μήνα από την αγορά προϊόντων μαναβικής. «Χόρτα δεν αγοράζω αυτή την εποχή. Τα βλίτα τα κόβεις και ξαναγίνονται. Είναι και οικονομία για την οικογένεια αλλά πάνω από όλα ξέρεις τι τρως. Εγώ δεν βάζω ούτε λίπασμα ούτε τίποτα, μόνο κοπριά. Κι αν αρρωστήσουν τα ξεριζώνω και βάζω άλλα», λέει.
ΝΙΚΗΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΡΑΝΗΣ
«Δεν βάζω φάρμακα, είναι όλα οικολογικά»
«Κάθομαι το καλοκαίρι κάτω από την κληματαριά μου, διαβάζω την εφημερίδα μου, πίνω τον καφέ μου, ασχολούμαι και με τον κήπο μου. Ερχονται οι φίλοι μου και μου λένε "πάλι στον κήπο είσαι"; Κάθονται κι εκείνοι, πίνουμε κανένα κρασάκι, κανένα τσιπουράκι, κόβουμε και από τον κήπο και τρώμε ό,τι θέλουμε και περνάμε ωραία».
Το περιβόλι είναι το μεράκι του κυρίου Νικήτα Κατσουράκη από τα παιδικά του χρόνια. Στο σπίτι του, στην οδό Γαρηττού στην Αγία Παρασκευή, καλλιεργεί ο ίδιος τα κηπευτικά του από το 1973, ωστόσο ο ίδιος λαχανόκηπος έχει θρέψει και την προηγούμενη γενιά καθώς ο κύριος Νικήτας τον βρήκε από τον πεθερό του, που τον είχε φτιάξει πριν από το 1960. Οπως λέει, αν αναγκαστεί στο μέλλον να γκρεμίσει τη μονοκατοικία για να εξασφαλίσει αυτόνομη στέγη για τα παιδιά του σε διαμερίσματα, θα λυπηθεί που θα χάσει το περιβόλι του αλλά θα φροντίσει και πάλι να κρατήσει λίγο χώρο για τα κηπευτικά αλλά και να φτιάχνει τους κήπους των φίλων του. «Είμαι από τη Ρόδο. Είχα μάθει από τη μάνα μου και τον πατέρα μου. Από τριών χρονών είμαι μέσα στους κήπους», λέει ο κύριος Νικήτας. Τον τελευταίο 1,5 χρόνο είναι συνταξιούχος αλλά και όσο εργαζόταν δεν ξέχναγε ποτέ το περιβόλι του. «Εχει και κούραση γιατί έχει πολλές δουλειές, δεν είναι μόνο το πότισμα. Οταν δεν βάζεις φάρμακα, πρέπει, για παράδειγμα, να βγάζεις τα άγρια χορτάρια γιατί αλλιώς πνίγουν τα κηπευτικά. Τώρα δεν δουλεύω, έχω χρόνο και το περιβόλι έχει καλύτερη απόδοση. Παλιά ασχολιόμουν τα σαββατοκύριακα και τα απογεύματα μετά τη δουλειά». Ο κήπος του κυρίου Νικήτα «ταϊζει» τον ίδιο και την οικογένειά του, την οικογένεια της μιας του κόρης, όλη τη γειτονιά και τους φίλους. Ο κύριος Νικήτας έχει βοηθό του τον εγγονό του που είναι μόνο 3,5 χρονών. «Ερχεται τα ανακατεύει όλα, αλλά βοηθάει κιόλας», λέει.
Από τον κήπο της οικογένειας, τον χειμώνα δεν λείπουν τα μαρούλια, τα κρεμμυδάκια, τα λάχανα, τα μπρόκολα, τα πράσα, οι αγκινάρες, τα ραπανάκια, οι κολοκύθες, τα ήμερα ραδίκια, οι ζοχοί, οι πατάτες καθώς και ο μαϊντανός, το σέλινο, ο δυόσμος. Στην πίτα της κυρίας Δήμητρας, της γυναίκας του, μπαίνουν πάντα φρέσκα αρωματικά χορταρικά, όπως οι παπαρούνες, οι καυκαλήθρες, ο άνηθος, τα μυρώνια κ.ά.
Το καλοκαίρι η οικογένεια παίρνει από τον κήπο της ντομάτες, πιπεριές, μελιτζάνες, κολοκυθάκια, αλμυρήθρες, φασολάκια.
«Τα ποτίζω από γεώτρηση όχι με νερό της βρύσης, είναι όλα οικολογικά. Δεν βάζω φάρμακα ή λιπάσματα. Τους βάζω μόνο κοπριά από τις κότες μου και τον πολτό που φτιάχνω από τα ξερά χόρτα που τα ανακατεύω με το χώμα».
Τα καρποφόρα δέντρα συμπληρώνουν ιδανικά τον κήπο του κυρίου Νικήτα. Πέντε ροδιές, δυο μουσμουλιές, δυο ελιές, μια ροδακινιά, μια πορτοκαλιά και μια μανταρινιά και μια ήμερη βατομουριά κάνουν την οικογένεια Κατσουράκη σπάνιους επισκέπτες του μανάβη.
«Πάμε και στον μανάβη για να πάρουμε ό,τι δεν έχουμε. Η πατάτα όμως η δική μου με του εμπορίου είναι η μέρα με τη νύχτα», λέει.
«Είναι πολύ σημαντικό να τρώνε πάντα τα παιδιά σου φρέσκα πράγματα. Εχω πάντα από όλα. Το καλοκαίρι που κάνουμε τα γεμιστά τα βάζω όλα από τον κήπο μου. Εγώ έτσι έχω συνηθίσει από παιδί που φύτευε ο πατέρας μου κι έτσι έχουμε μάθει και τα παιδιά μας. Είναι άλλο να το ζεις, άλλο να στο λέω», λέει και η σύζυγός του, η κυρία Δήμητρα.
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΦΥΤΕΨΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΟΥ
Ηλιαζόμενη θέση (τουλάχιστον 6 ώρες έκθεση στον ήλιο κατά μέσο όρο την άνοιξη, π.χ. ταράτσα, κήπος ανατολικός, βεράντα ανατολική): όλα τα κηπευτικά π.χ. ντομάτα, μελιτζάνα, μαρούλι, κρεμμύδι -με την προϋπόθεση ότι δεν έχει ισχυρό άνεμο- και όλα τα αρωματικά φυτά.
Σκιερή θέση (λιγότερες από 4 ώρες ηλιοφάνεια την άνοιξη κατά μέσο όρο π.χ. αίθριο ανάμεσα σε δυο πολυκατοικίες, κήπος πίσω από το σπίτι, μπαλκόνι κάτω από πλατύφυλλα δένδρα): βολβούς όπως κρεμμύδια, καρότα, ραπανάκια και αρωματικά όπως δυόσμος, μέντα.
ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΣΠΟΡΑΣ
Τα λαχανικά που έχουν πολύ μικρούς σπόρους σπέρνονται στα πεταχτά, αφού ο σπόρος ανακατευτεί με άμμο (π.χ. σπανάκι, μαρούλι). Οσα έχουν ευμεγέθεις σπόρους, τοποθετούνται σε γραμμές και σκεπάζονται ελαφρά. Στη συνέχεια πρέπει να συμπιέζονται με ένα σανίδι και να ποτίζονται χωρίς πίεση από χαμηλά.
Ιανουάριος - Φεβρουάριος σε ανοιχτό χώρο: Καρότο, πράσο, μαρούλι, σέσκουλα, σπανάκι, μπιζέλια, φάβα.
Ιανουάριος - Φεβρουάριος σε προστατευμένα σπορεία: Μελιτζάνες, πιπεριές, ντομάτες, σέλινο, βασιλικός, κουνουπίδι.
Μάρτιος - Απρίλιος σε προστατευμένο σπορείο αν το επιβάλλουν οι καιρικές συνθήκες: Ντομάτα, κολοκύθι, αγγούρι, μαϊντανός, πιπεριά, μελιτζάνα, πράσο, καρότο.
Μάιος - Ιούνιος: Αγγούρι, καρότο, κολοκύθα, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, πιπεριές.
Ιούλιος - Αύγουστος: Σπανάκι, λάχανο, παντζάρι, καρότο, ρόκα, ραδίκι, μαϊντανό.
Σεπτέμβριος - Οκτώβριος σε προστατευμένο σπορείο αν επιβάλλεται από τις καιρικές συνθήκες: ραδίκι, ρόκα, σπανάκι, σκόρδα, μαρούλι, μαϊντανό.
Νοέμβριος - Δεκέμβριος σε προστατευμένο σπορείο: μπιζέλια, ρεβίθια, σπανάκι.
ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΦΥΤΕΥΣΗΣ
Σκόρδα, πράσινα κρεμμυδάκια: Ιανουάριος - Φεβρουάριος
Ντομάτα, κολοκύθι, αγγούρι, μαϊντανός, πιπεριά, μελιτζάνα, πράσο, καρότο: Μάρτιος - Απρίλιος.
