Η φροντίδα του ελαιόδεντρου, είναι ίσως το ποιο κομβικό σημείο στην αλυσίδα της ελαιοπαραγωγής.
Συζητώντας με γεωπόνους και παραγωγούς, οι γνώμες που θα ακούσει κάποιος ποικίλουν, είναι τόσες πολλές όσες και ανάσες αυτών που απαντάνε.
Προσωπικά το βρίσκω πολύ λογικό, όσο περίεργο και αν ακούγετε αυτό. Οι λόγοι είναι πολλοί και θα προσπαθήσω να το τεκμηριώσω αναφέροντας τους κυριότερους.
Η κάθε ποικιλία ελαιόδεντρου από την φύση της χρήζει διαφορετικής φροντίδας. Υπάρχουν δηλαδή κάποια στάνταρ που πρέπει να τηρηθούν σε όλες τις ποικιλίες, αλλά υπάρχουν και πολλές διαφορές...
Είναι σαν έχουμε δύο μωρά να αναθρέφουμε, τα οποία σίγουρα χρειάζονται το γάλα τους, το νερό τους τον ύπνο τους κτλ για να γίνουν μεγάλα και υγιεί, αλλά δεν έχουν την ίδια αντοχή σε στις παιδικές ασθένειες, ούτε έχουν την ίδια μυική ανάπτυξη ή ανάγκη σε ποσότητα φαγητού κτλ...
Εκτός όμως από την ποικιλία σημασία μεγάλη έχει το έδαφος που αναπτύσσετε ένα ελαιόδεντρο. Ακόμα και οι κλιματολογικές συνθήκες παίζουν μεγάλο ρόλο. Γενικότερα όπως και στους ανθρώπους έτσι και στα ελαιόδεντρα, το υγιές περιβάλλον είναι το βασικότερο κομμάτι για την σωστή ανάπτυξη ενός ελαιόδεντρου.
Τι εννοούμε όμως σωστό περιβάλλον, για την ανατροφή ενός ελαιόδεντρου ;
Η εμπειρία η δική μας η οποία θα απαντάει παρακάτω σε αυτό το ερώτημα, αφορά αποκλειστικά τις λιανολιές του Νομού Χανίων. Η λιανολιά είναι ευρέως γνωστή με το όνομα Κορωνέικη.
Αποκλειστικά με αυτήν ασχολούμαστε και μόνο για αυτήν μπορούμε να έχουμε άποψη σαν παραγωγοί.
Η ποικιλία αυτή λοιπόν, η οποία παράγει Εξαιρετικό Παρθένο Ελαιόλαδο και Αγουρέλαιο, δεν ευδοκιμεί σε μέρη που υπάρχει μεγάλη διακύμανση της θερμοκρασίας. Δεν ευδοκιμεί δηλαδή σε μέρη που η θερμοκρασία κατά την διάρκεια του 24ώρου κατεβαίνει πολύ χαμηλά τις βραδυνές ώρες ενώ την διάρκεια της ημέρας είναι σε υψηλά επίπεδα.
Δεν ευδοκιμεί σε μέρη που χιονίζει τον χειμώνα ή που εύκολα και συχνά επικρατούν συνθήκες παγετού.
Γενικότερα δηλαδή είναι μια ποικιλία που ευδοκιμεί σε εύκρατα κλίματα.
Επίσης έχει ανάγκη από τον αέρα της και τον ήλιο της. Έχει ανάγκη δηλαδή να μην επισκιάζετε από άλλα δέντρα ούτε καν από άλλο ελαιόδεντρο. Αλλά ούτε ανέχεται να την ακουμπάνε τα κλαδιά άλλου ελαιόδεντρου. Αν αρχίσουν να ακουμπάνε κλαδιά δύο ελαιόδεντρων, σε ένα χρόνο το πολύ του ενός το κλαδί αρχίζει να ξεραίνετε!
Όλα τα παραπάνω συνεπάγονται ότι το ένα ελαιόδεντρο από το άλλο πρέπει να έχει τουλάχιστον 8 μέτρα απόσταση. Από εκεί και κάτω σιγά, σιγά κατά την διάρκεια των χρόνων θα βρεθούμε αντιμέτωποι με προβλήματα και ασθένειες των ελαιόδεντρων.
Αναφέραμε όμως και παραπάνω ότι το ελαιόδεντρο έχει ανάγκη εκτός από τον αέρα και από τον ήλιο. Και ναι μεν ο αέρα έχει να κάνει με τα διπλανά ελαιόδεντρα ως επί το πλείστον, ο ήλιος όμως έχει να κάνει και με το ίδιο το σχήμα ενός δέντρου και την διάταξη που έχουν τα κλαδιά του.
Ένα δέντρο δηλαδή που έχει αφεθεί στην τύχη του και συνεχώς παράγει κλαδιά το ένα δίπλα στο άλλο, το ένα απάνω στο άλλο και ου το καθ` εξής. Δεν είναι υγιές δέντρο διότι τα κλαδιά που βρίσκονται κοντά στον κορμό και στο εσωτερικό μέρος του δέντρου δεν λιάζονται. Αποτέλεσμα να μένουν ατροφικά σε πρώτη φάση και δε δεύτερη να αρρωσταίνουν από διάφορες ασθένειες που προσβάλουν τα ελαιόδεντρα, αλλά και να ξεραίνονται γεμίζοντας τα δέντρα μας με μικρά ξερά κλαδάκια τα οποία είναι πολύ επίπονο αργότερα να αφαιρεθούν.
Αφού έχουμε εξασφαλίσει ότι στον ελαιώνα μας επικρατούν οι παραπάνω βασικές συνθήκες, πρέπει να κάνουμε μια ανάλυση στο έδαφος, στην γης. Η ανάλυση αυτή θα μας υποδείξει τι και πόσα από τα στοιχεία που χρειάζεται ένα ελαιόδεντρο για να μεγαλώσει υπάρχουν στο υπέδαφος και σε τι ποσότητες.
Τα βασικά στοιχεία που χρειάζεται ένα ελαιόδεντρο είναι το Άζωτο, το Φώσφορο και το Κάλιο. Χρειάζονται και κάποια ιχνοστοιχεία όπως μαγνήσιο, βόρειο κτλ αλλά η ανάγκη του ελαιόδεντρου σε τέτοια είναι από μικρή έως ελάχιστη και κατά κόρον η αναγκαίες ποσότητες υπάρχουν στην έδαφος.
Δυστυχώς ανάλυση εδάφους δεν κάνουν όλοι οι παραγωγοί, μάλλον οι περισσότεροι θα έλεγα που είναι μιας σχετικά μεγάλης ηλικίας δεν μπαίνουν στο κόπο. Ευτυχώς οι λιγοστοί νέοι που παραμένουν στα χωριά τους για να ασκήσουν το επάγγελμα του Αγρότη, έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν την αναγκαιότητα να γίνει αυτό.
Μεγάλο ρόλο σε αυτήν αλλά και σε άλλες βελτιώσεις που έχουν γίνει, από άποψη νοοτροπίας εμάς των παραγωγών, έχουν παίξει τα επιμορφωτικά σεμινάρια που κατά περιόδους κάνει το Υπουργείο Γεωργίας και η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αλήθεια είναι ότι στο μόνο κομμάτι εδώ δεκαετίες που εμείς οι παραγωγοί πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχουμε βοηθηθεί, από επίσημους φορείς, οργανισμούς και κράτος, είναι αυτό της τεχνογνωσίας.
Η εδαφολογική εξέταση όμως είναι αναγκαία και για έναν ακόμα σοβαρό λόγο. Ο οποίος έχει να κάνει με την προστασία του περιβάλλοντος. Όταν ένας παραγωγός γνωρίζει τις ανάγκες του εδάφους του, δεν κάνει υπερλίπανση. Δηλαδή δεν τροφοδοτεί τους υδροφόρους ορίζοντες κάτω από τα πόδια του, τα ρυάκια, τα ποτάμια και τις θάλασσες με επικίνδυνα χημικά προϊόντα. Μέχρι πριν λίγα χρόνια τα λιπάσματα έπεφταν βροχή στις καλλιέργειες, νομίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα αυξήσουμε την παραγωγή μας άρα και το κέρδος μας.
Ευτυχώς είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν οι περισσότεροι παραγωγοί ότι, το δέντρο θα πάρει την ποσότητα που χρειάζεται και ότι το υπόλοιπο λίπασμα θα καταλήξει στα ρυάκια και τις θάλασσες. Άρα η υπερλίπανση εκτός από την ανεπανόρθωτη ζημιά που κάνει στο περιβάλλον, κάνει ζημιά και στην τσέπη μας. Διότι αγοράζουμε κάτι που δεν μας χρειάζεται, αυξάνοντας το κόστος παραγωγής χωρίς λόγο!
Εξασφαλίζοντας λοιπόν τις απολύτως απαραίτητες ποσότητες λιπάσματος, όταν και αν αυτές χρειάζονται, μπορούμε να περάσουμε στις ανάγκες του ελαιόδεντρου σε νερό.
Τα ελαιόδεντρα μέχρι πρότινος δεν χαρακτηρίζονταν ως υδρόφιλα, αυτό συνέβαινε πριν η επίδραση εμάς των ανθρώπων αρχίσει να επηρεάζει την φύση. Τότε δηλαδή που ο χρόνος είχε 4 εποχές και ξέραμε για τα πρωτοβρόχια του Φθινόπωρου για τις γλυκές βροχές του Χειμώνα, και τις ξαφνικές μπόρες της Άνοιξης.
Δυστυχώς δεν ισχύουν στις μέρες όλα αυτά. Στην Κρήτη τουλάχιστον, για τις περιοχές της οποίας μπορώ να μιλήσω. Το κλίμα από εύκρατο μεσογειακό έχει αρχίσει να γίνετε Αφρικάνικο τροπικό. Τα τελευταία χρόνια οι εποχές δείχνουν την τάση σαν συντέμνονται σε δύο από τέσσερις. Έχουμε δηλαδή χειμώνα και καλοκαίρι. Οι βροχοπτώσεις αραιώνουν σε συχνότητα και πυκνώνουν σε ένταση. Παλαιότερα δηλαδή έριχνε μια βροχούλα τον Σεπτέμβρη , δυό βροχούλες τον Οκτώβρη, έβρεχε μπορεί και δέκα μέρες σερί τον χειμώνα, αλλά με μικρή ένταση, δηλαδή να ποτίζετε η γης όμορφα. Την δε άνοιξη μια βροχή τον Απρίλιο και μιά μικρή μπόρα τον Μάιο ήταν αρκετές για να διατηρηθούν τα ελαιόδεντρα ζωντανά μέχρι τα πρωτοβρόχια του Σεπτέμβρη ή του Οκτώβρη.
Αυτό που έχει αρχίσει να συμβαίνει τα τελευταία 8-10 χρόνια πάντως είναι αξιοσημείωτο .
Τα πρωτοβρόχια τα έχουμε ξεχάσει πια, τον χειμώνα θα βρέξει όλες όλες 10 φορές, αλλά θα πέσει όλο το νερό μαζεμένο. Δεν προλαβαίνει δηλαδή η γης να το απορροφήσει, απλά φουσκώνουν τα ρυάκια και οι χείμαρροι κάθε φορά και το οδηγούς στην θάλασσα. Για την δε Άνοιξη ούτε λόγος για βροχή, άντε αν μας λυπηθεί ο Θεός να βρέξει τέλος Μαρτίου...
Όπως καταλαβαίνετε αυτό το υποτροπίασμα της φύσης είναι πολύ κακό εκτός από την γενικότερη έννοια του οικοσυστήματος και για το ελαιόδεντρο γενικότερα. Το οποίο δεν άρχισε ξαφνικά να ζητάει παραπάνω νερό, αλλά θέλει και αυτό το νερό του για να ζήσει όπως είχε μάθει και το είχε μάθει η φύση. Την ανάγκη αυτή σε νερό αφού η φύση δεν μπορεί να την καλύψει τώρα πια, πρέπει να φροντίσει να την καλύψει ο άνθρωπος.
Και αυτό θα μπορούσε να γίνει πολύ εύκολα αν υπήρχαν φράγματα στα κατάλληλα σημεία να συγκεντρώνουν το νερό του χειμώνα που καταλήγει στην θάλασσα. Επειδή δεν υπάρχουν όμως την έλλειψη σε του νερού φροντίζουμε να την καλύψουμε αντλώντας νερό από γεωτρήσεις, για όσο αυτές θα συνεχίσουν να έχουν στο μέλλον...
Με τις παρούσες συνθήκες πάντως και ανάλογα με την σύσταση του υπεδάφους, οι ανάγκες σε νερό για ένα ελαιόδεντρο τον χρόνο είναι από 3.000 κιλά μέχρι 6.000 κιλά νερό.
Από την μία μπορώ να πω ότι ευτυχώς που δεν υπάρχουν γεωτρήσεις στο μεγαλύτερο μέρος του νομού διότι αλλιώς σε πολύ λίγα χρόνια θα εξαντλούνταν τα αποθέματα νερού λόγω υπεράντλησης, από την άλλη δεν μπορώ να μην σταθώ συναδελφικά και ανθρώπινα δίπλα στου παραγωγούς που επειδή δτην γεωγραφική του περιοχή δεν υπάρχει γεώτρηση να ποτίσουν βλέπουν τις περιουσίες τους να μαραζώνουν και το εισόδημα τους να είναι πραγματικά ανύπαρκτο!
Από την επάρκεια η όχι του νερού σε έναν ελαιώνα εξαρτάτε κατά 90% και ο τρόπος που θα κλαδέψουμε τα ελαιόδεντρα μας. Έτσι παρατηρούμε ότι σε πολλές περιοχές που συντρέχουν όλοι οι παραπάνω λόγοι για να ευδοκιμήσει ένα ελαιόδεντρο, αλλά υπάρχει και επάρκεια νερού. Υπάρχουν ελαιόδεντρα που παράγουν κατά μέσο όρο 15-20 κιλά λάδι το χρόνο. Αυτό συμβαίνει διότι εκτός από τις καλές συνθήκες περιβάλλοντος που μεγαλώνουν αυτά τα ελαιόδεντρα, και με δεδομένη την επάρκεια νερού μπορούμε να αφήσουμε το δέντρο να αναπτύξει τόσο μεγάλο και πυκνό φούντωμα χρειάζεται, αρκεί να μην του σταματήσουμε τον αέρα και τον ήλιο. Σε αυτά τα δέντρα δηλαδή εφαρμόζουμε το λεγόμενο παραγωγικό κλάδεμα, δηλαδή αφαιρούμε κάποια κλαδιά από το εσωτερικό του δέντρου για να έχει πρόσβαση ο ήλιος σε όλη την επιφάνεια του, και επίσης αφαιρούμε τα κλαδιά που έχουν αρχίσει να ξεφεύγουν σε ύψος αισθητά. Αυτό το κάνουμε και για ένα άλλο, τα κόβουμε διότι τα κλαδιά που είναι αισθητά ποιο ψηλά από το γενικότερο σχήμα του δέντρου έχουν την ιδιότητα να τραβάνε όλους τους χυμούς του δέντρου και όλη του την δύναμη. Είναι δηλαδή κάτι σαν τους κηφήνες στις μέλισσες , τρώνε, τρώνε και δεν προσφέρουν τίποτα...
Αν όμως ήμαστε από τους άτυχους που δεν έχουν νερό για να ποτίσουν τα ελαιόδεντρα τους τι κάνουμε;
Βασικά έχουμε δύο επιλογές, ή τα παρατάμε και ψάχνουμε να βρούμε μια άλλη καλλιέργεια, πράγμα πάρα πολύ δύσκολο...
Ή το παίρνουμε απόφαση ότι πρέπει να κλαδεύουμε κάθε χρόνο τα δέντρα μας και μάλιστα αλύπητα.
Αν δεν αφαιρούμε κάθε χρόνο το 50% από τα κλαδιά του δέντρου, ούτε καρπός ούτε δέντρο θα υπάρχει στα επόμενα χρόνια. Και το 50% που έγραψα ίσως να είναι και λίγο όσο περνάνε τα χρόνια.
Αποτέλεσμα βέβαια αυτού του τύπου κλαδέματος είναι τα ελαιόδεντρα να επιβιώνουν μεν, αφού δεν έχουν παρά 5-6 κλαδιά για να θρέψουν, αλλά και το εισόδημα να έχει φτάσει στο κατώτατο σημείο του, αφού ο μέσος όρος λαδιού την χρονιά ανά δέντρο είναι περίπου 2-4 κιλά...
Όπως και να έχει πάντως ένα ελαφρύ ή βαρύ κλάδεμα τι χρειάζονται τα ελαιόδεντρα κάθε χρόνο. Τα κλαδιά δυστυχώς μετά που θα κοπούν καταλήγουν στην πυρά. Δηλαδή σε μεγάλες φωτιές που ανάβουν οι παραγωγοί σε κάποια σημεία του κτήματος και εκεί τα συγκεντρώνουν και τα καίνε. Έγραψα δυστυχώς, διότι κάθε κλαδί που καίει ένας παραγωγός είναι και λίγο λίπασμα παραπάνω...Και εξηγώ αμέσως τι εννοώ.
Τα συστατικά του κλάδου ελαίας, είναι η λεγόμενη οργανική ουσία. Με ακόμα πιο απλά λόγια είναι η καλύτερη λίπανση για το ίδιο το ελαιόδεντρο! Αν όμως αφήσεις ένα κλαδί ελιάς στο χώμα και δεν το κάψεις, πέρα από την δυσχέρεια που θα σου δημιουργήσει για τις υπόλοιπες εργασίες που θα χρειαστεί να κάνεις στο κτήμα. Θα γίνει και εστία μολύνσεως και θα αρρωστήσουν τα δέντρα σου την ίδια χρονιά. Οπότε όλοι οι παραγωγοί τα καίνε και τελειώνουν τα βάσανα τους.
Όμως υπάρχουν ειδικά μηχανήματα που δουλεύουν σαν παρελκόμενα των τρακτεριών, τα οποία κάνουν τα κλαδιά σκόνη, πριονίδι. Έτσι δεν υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί εστία μολύνσεως, ενώ τα υπολείμματα σαπίζουν και αφομοιώνονται γρηγορότερα από το χώμα και με τα χρόνια μεταλλάσσονται σε μορφή που το δέντρο τα απορροφά και λιπαίνετε από αυτά. Αν αυτό γίνετε κάθε χρόνο, τότε από ένα σημείο και μετά το δέντρο μας θα απορροφά κάθε χρόνο την λίπανση που χρειάζεται από τον ίδιο του τον εαυτό !!!
Τι να κάνουμε όμως που τα μηχανήματα αυτά είναι πανάκριβα! Δηλαδή στοιχίζουν 10-12.000 ευρώ το κάθε ένα, και ακόμα και σε επιδοτούμενο πρόγραμμα να καταφέρει να τα εντάξει κάποιος παραγωγός πάλι θα πληρώσει 6-7.000 ευρώ από την τσέπη του άρα δεν το κάνει κανείς... Διότι το ποσό αυτό είναι μεγάλο για την μεγάλη πλειοψηφία των παραγωγών σαν έξοδο.
Αν όμως κάποτε κάποιος υπουργός ή κάποιος σύμβουλος υπουργού Γεωργίας κατανοήσει τα πολλαπλά οφέλη και στην
αγροτική οικονομία και στο οικοσύστημα γενικότερα, πιστεύω ότι θα υπάρξει μια αλλαγή στην επιδότηση τέτοιων εργαλείων. Αν επιδοτηθεί με ένα ποσοστό της τάξης του 70% θεωρώ ότι θα σπεύσουν όλοι να τα προμηθευτούν.
Το αμέσως επόμενο στάδιο είναι καλλιέργεια του εδάφους, το οποίο και αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο με την επάρκεια νερού ή όχι.
Στους ελαιώνες που υπάρχει νερό την θερινή περίοδο και μπορεί ο παραγωγός να ποτίσει τα δέντρα του όταν χρειάζεται, τα πράγματα είναι απλά. Κάνουμε δηλαδή ένα όργωμα είτε την Άνοιξη είτε στο τέλος του Χειμώνα, ανάλογα με το μέγεθος των ζιζανίων, την ένταση των βροχοπτώσεων κατά την διάρκεια του χειμώνα και την σύσταση του εδάφους. Άλλα εδάφη κρατάνε την υγρασία για μήνες , οπότε θέλουν αργά την άνοιξη όργωμα, και άλλα λίγες μέρες άρα θέλουν νωρίς όργωμα πριν ξεραθεί το χώμα.
Το πρόβλημα είναι με τα άνυδρα κτήματα, αυτά δηλαδή που δεν υπάρχει δίκτυο νερού για να ποτιστούν τα δέντρα το καλοκαίρι. Σε αυτά κάνουμε δύο πολλές φορές και τρία οργώματα την χρονιά. Και αυτό γιατί δεν μας ενδιαφέρει μόνο να καταστρέψουμε τα ζιζάνια, αλλά και να ανοίξουμε διαδρόμους στο νερό τις βροχής ώστε να εισχωρήσει όσο ποιο βαθιά γίνετε στο υπέδαφος. Άρα θα παραμείνει ή υγρασία και για μεγαλύτερο διάστημα στο χώμα, για να μπορεί να καλύψει όσες από τις ανάγκες του μπορεί κάθε δέντρο...
Σε γενικές γραμμές κάνουμε ένα όργωμα νωρίς τον Χειμώνα, και ένα προς στο τέλος του, το ιδανικό είναι στα μέσα της άνοιξης να πατήσουμε το χώμα ώστε να γίνει σαν "μπετόν" από πάνω για να μην εξατμίζετε η ανάδοση δηλαδή η υγρασία του υπεδάφους. Αυτό όμως δεν επιτρέπει η μορφολογία του εδάφους να γίνει στα περισσότερα κτήματα, αλλά πολλές φορές δεν το επιτρέπει και η ψυχολογία του παραγωγού ο οποίος έχει αρχίσει να εξαντλείτε ποια από τις επαναλαμβανόμενες και κοπιαστικές αυτές εργασίες. Για αυτό ελάχιστοι είναι αυτοί που προχωράνε στο τρίτο όργωμα/πάτημα του χωραφιού.
Αυτά είναι τα βασικά κομμάτια της φροντίδας που οφείλουν να παρέχουν οι ελαιοπαραγωγοί στα δέντρα τους ώστε να παράγουν ποιοτικό λάδι από υγιείς ελαιώνες.
Υπάρχει άλλο ένα εξίσου σημαντικό βέβαια το οποίο είναι ο απαραίτητος ψεκασμός με γαλαζόπετρα των ελαιώνων μετά το πέρας της συγκομιδής. Η γαλαζόπετρα είναι το ιώδιο στις πληγές που έχουν προξενήσει σε ένα ελαιόδεντρο τα ραβδιστικά συστήματα, οι παγετώνες και οι χαλαζοπτώσεις αλλά και πιθανές λάθος τομές από τα πριόνια την διάρκεια του κλαδέματος.
