Παρουσιάζω εδώ μία μέθοδο βιολογικής καλλιέργειας που ανακάλυψα και, εξ' όσων γνωρίζω, δεν έχει ανακοινωθεί από άλλον μέχρι σήμερα. Μέχρι σήμερα η σκόνη πετρωμάτων, η κοπριά και ο χούμος ήταν οι επιλογές των βιοκαλλιεργητών για τη λίπανση των καλλιεργειών τους. Η σκόνη πετρωμάτων είναι αρκετά ακριβή και δεν βρίσκεται οπουδήποτε (το ίδιο και η κοπριά) ενώ ο χούμος έχει τρία μεγάλα μειονεκτήματα:
- Απαιτεί πολλή εργασία για να παρασκευασθεί
- Απαιτεί πολύ χρόνο
- Η διαδικασία χουμοποίησης σπαταλά τα ενεργειακά αποθέματα που είχε το φυτικό υλικό (χάνεται υπό μορφή θερμότητας)
Με τη μέθοδο που παρουσιάζω μπορεί ο καθένας με ελάχιστη εργασία και σε ελάχιστο χρόνο να μετατρέψει οποιαδήποτε βιομάζα σε λίπασμα υψηλής ποιότητας χωρίς απώλειες.
Διαδικασία:
Βάζουμε τη βιομάζα σε ένα δοχείο (κάδο ζύμωσης) και ρίχνουμε νερό τόσο ώστε μόλις να καλύπτεται η βιομάζα.
Σκεπάζουμε τον κάδο ζύμωσης (για να μην εξατμίζεται το νερό). Μετά από 24-48 ώρες οι αναερόβιες ζυμώσεις που έχουν γίνει, έχουν μετατρέψει το νερό σε ένα διάλυμα οργανικών ουσιών που μυρίζει άσχημα (έτσι μυρίζουν τα προϊόντα των αναερόβιων ζυμώσεων).
Ονομάζω αυτό το διάλυμα αυτούσιο οργανικό ζωμό. Με αυτό τον ζωμό μπορούμε να ποτίσουμε φυτά που είναι φυτεμένα σε άμμο. Σε βαριά αργιλικά χώματα κλείνουν οι πόροι (εξ αιτίας των πολλών μικρών σωματιδίων που περιέχει το διάλυμα) και εμποδίζεται η οξυγόνωση των ριζών. Σε τέτοια εδάφη πιθανόν να είναι αποτελεσματικός ο φιλτραρισμένος οργανικός ζωμός (φιλτράρουμε τον ζωμό μέσα από ένα τενεκέ με ψιλή άμμο).
Μπορούμε ακόμη να αφήσουμε το διάλυμα (αφού το βγάλουμε από τον κάδο ζύμωσης) σε ένα άλλο δοχείο (είτε ήρεμο, είτε με συχνή ανάδευση) για να οξειδωθεί (οξειδωμένος οργανικός ζωμός) και μετά να τον χρησιμοποιήσουμε για πότισμα.
Στον κάδο ζύμωσης ξαναρίχνουμε άλλο νερό (για να αντικαταστήσουμε αυτό που πήραμε) και μετά από 24 ώρες έχουμε νέο οργανικό ζωμό.
Μετά από 3-4 αντλήσεις θα παρατηρήσουμε ότι ο ζωμός δεν είναι ίδιος σε εμφάνιση με τον αρχικό. Αυτό οφείλεται στο ότι πολλά θρεπτικά συστατικά της βιομάζας έχουν απομακρυνθεί.
Εάν μας ενδιαφέρει ο δυνατός οργανικός ζωμός ρίχνουμε φρέσκια βιομάζα στον κάδο.
Εάν μας ενδιαφέρει ο αδύναμος οργανικός ζωμός συνεχίζουμε να συμπληρώνουμε και να αντλούμε νερό για μήνες. Στο τέλος μένει ένα ασήμαντο υπόλειμμα (περίπου το 1/30 της αρχικής βιομάζας) που αποτελείται από κάποιους υδατάνθρακες που δεν διασπώνται σε αναερόβιες συνθήκες. Αυτό μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε όπως χρησιμοποιούσαμε τον κλασσικό χούμο.
Δεν προτείνω να χρησιμοποιήσετε σκέτο κρέας ή ψάρια σαν βιομάζα γιατί η δυσοσμία είναι ανυπόφορη και εάν ο ζωμός αγγίξει γυμνό δέρμα μπορεί να προκαλέσει δερματικά προβλήματα. Εάν χρησιμοποιηθεί (με μεγάλες προφυλάξεις) σε ραντισμούς ΙΣΩΣ είναι αποτελεσματικός σε κάποιες μυκητιάσεις και σε τετράνυχο.
Στα πειράματά μου χρησιμοποίησα σαν βιομάζα τα ζυμώσιμα απορρίμματα μιας οικογένειας (κυρίως φλούδες πορτοκαλιών και μήλων, ελάχιστο ψωμί και ακόμη λιγότερα κόκαλα). Αντλούσα οργανικό ζωμό και πότιζα κατ' ευθείαν τα φυτά χωρίς να τον οξειδώσω πρώτα (η οξείδωση λάμβανε χώρα μέσα στη γλάστρα του φυτού).
Οι γλάστρες ήταν τενεκέδες τυριού με διαστάσεις 23,5 εκατοστά επί 23,5 εκατοστά (εμβαδόν 0,055 τετρ. μέτρα) και ύψος 35 εκατοστά. Στο κέντρο του πυθμένα της γλάστρας υπήρχε οπή για την αποστράγγιση. Κάτω από την οπή υπήρχε πλαστικό δοχείο για τη συλλογή του περίσσιου ζωμού και επαναχρησιμοποίησή του για πότισμα. Έτσι επιτεύχθηκε η μεγαλύτερη δυνατή οικονομία στο νερό. Στον ηλίανθο παρατηρήθηκε πολύ καλύτερη ανάπτυξη σε γλάστρα χωρίς οπή αποστράγγισης ! Ένας πλαστικός σωλήνας διέτρεχε όλο το ύψος της γλάστρας και επέτρεπε να παρατηρούμε τη στάθμη του ζωμού μέσα στη γλάστρα (πρέπει να είναι λίγα εκατοστά μόνο γιατί αλλιώς θα πνίξει τις ρίζες του φυτού). Το ίδιο πιθανόν να ισχύει και για άλλα φυτά.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Γενικά: Ο οργανικός ζωμός είναι λίπασμα ισχυρό, ταχείας δράσεως. Σε ταλαιπωρημένο δενδρύλλιο φιστικιάς Αιγίνης, που το εφάρμοσα, την επόμενη ημέρα είδα άνθη ! Το ότι είναι ισχυρό είναι αναμενόμενο γιατί, εφ' όσον προέρχεται από υγιή φυτά περιέχει τα πάντα που θα ήθελε ένα φυτό για να αναπτυχθεί.
Τα συστατικά αυτά είναι διαλυμένα σε νερό, άρα έτοιμα να απορροφηθούν. Γι' αυτό είναι ταχεία η δράση του. Τα φυτά συμβιώνουν με μύκητες και βακτήρια που ζουν στις ρίζες τους. Το φυτό παρέχει τροφή σ' αυτά και παίρνει σαν αντάλλαγμα αζωτούχες ενώσεις ή ανόργανα άλατα. Με τον οργανικό ζωμό παρέχουμε εμείς την ενέργεια στους μικροοργανισμούς και έτσι το φυτό εξασφαλίζει δωρεάν πολύ περισσότερους « βοηθούς» απ' ότι θα είχε κανονικά.
Σε γλάστρες με χοντρή άμμο (διάμετρος κόκκων μεγαλύτερη του ενός χιλιοστού) παρατήρησα την ανάπτυξη δύο φυτών που φυτρώνουν μόνο σε άφθονη οργανική ουσία (δεν τα είχα σπείρει εγώ). Το πρώτο φυτό ήταν το Χηνοπόδιον (Chenopodium) (λαμπουδιά) (βλ.φωτο1 <http://www.geocities.com/laloslal/lamboudia.JPG>) που φυτρώνει σε κοπριά και είναι φαγώσιμο από ανθρώπους και ζώα. Το δεύτερο ήταν ένα παχύφυτο (βλ.φωτο2 <http://www.geocities.com/laloslal/pachyfyto.JPG>) που φυσιολογικά φύεται μόνο σε σωρούς νεκρών φύλλων μέσα στα δάση. Φυτά που είναι φυτεμένα σε κήπους έχουν πιο καλή εμφάνιση από φυτά που είναι σε γλάστρες και ποτίζονται με οργανικό ζωμό. Αυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκην ότι η στρεμματική απόδοση των φυτών κήπου είναι μεγαλύτερη. Για τις ντομάτες και τον ηλίανθο φαίνεται όμως να αληθεύει. Η εμφάνισή τους και η παραγωγή τους ήταν κατώτερη στις πειραματικές καλλιέργειες με οργανικό ζωμό.
Με τον οργανικό ζωμό καταργούμε την εξάρτησή μας από το ΚΑΛΟ ΧΩΜΑ. Όπως θα δείτε παρακάτω, ακόμη και η άγονη χοντρή άμμος μπορεί να γίνει άριστο υπόστρωμα.
Εάν οι αριθμοί που αναφέρω παρακάτω επιβεβαιωθούν και από άλλους καλλιεργητές που θα εφαρμόσουν τη μέθοδο, τότε αποκτούν μεγάλη αξία τα ζυμώσιμα υλικά των σκουπιδιών και υπάρχει ισχυρό κίνητρο για ανακύκλωση.
Στην παράθεση των αποτελεσμάτων των πειραματικών καλλιεργειών που έκανα χρησιμοποιώ τις εκφράσεις «ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα» και «ανά πραγματικό στρέμμα».
ΑΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΜΟ ΣΤΡΕΜΜΑ: Διαιρούμε το βάρος του προϊόντος με την επιφάνεια του χώματος στις γλάστρες. Ο αριθμός αυτός μας δίνει μια ιδέα για το τι παραγωγή θα είχαμε αν καλλιεργούσαμε σε κανονικό χώμα με άρδευση στάγδην.
ΑΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΜΜΑ: Επειδή το οικολογικό χωριό μπορεί να εγκατασταθεί σε εδάφη πετρώδη, χωρίς καλλιεργήσιμο χώμα, ίσως χρειασθεί να καταφύγουμε στην δαπανηρή λύση της καλλιέργειας σε γλάστρες.
Αυτή η μέθοδος απαιτεί διαδρόμους ανάμεσα στις γλάστρες για να μπορεί να κυκλοφορεί ο καλλιεργητής (για πότισμα, συγκομιδή ή περιποίηση των φυτών). Οι διάδρομοι καταλαμβάνουν έκταση που δεν παράγει τίποτε.
Εάν διαιρέσουμε το βάρος του προϊόντος με τη ΣΥΝΟΛΙΚΗ επιφάνεια που χρησιμοποιήθηκε (γλάστρες + διάδρομοι) τότε έχουμε την απόδοση ανά πραγματικό στρέμμα καλλιέργειας.
Υπολογίζω ότι για κάθε σε επιφάνεια 100 τετραγ. μέτρων γλαστρών θα αντιστοιχούν 50 τετραγ. μέτρα διάδρομοι. Σε συνολική επιφάνεια 100 τετραγ. μέτρα θα αντιστοιχούν 66,6 τετρ. μέτρα γλάστρες και 33,3 τετρ. μέτρα διάδρομοι.
Με τη μέθοδο του οργανικού ζωμού παίρνουμε την ηλιακή ενέργεια που παγίδευσαν άλλα φυτά και την χορηγούμε στο φυτό που μας ενδιαφέρει. Είναι σαν το φυτό να απέκτησε τεράστια φύλλα και αιχμαλωτίζει περισσότερο φως.
Το ιδανικό θα ήταν ο άνθρωπος να κατοικεί σε πετρώδεις παραθαλάσσιους τόπους όπου θα εκτόπιζε τον μικρότερο αριθμό ενδημικών ειδών (βλέπε και «ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ: ΤΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΙΔΑΝΙΚΟ <http://www.geocities.com/laloslal/idantopos.html>».
Έτσι θα άφηνε τα οικοσυστήματα στο βάθος των κοιλάδων (δίπλα στα ποτάμια και τους χείμαρρους) να αναπτυχθούν ανενόχλητα και να παράγουν τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα βιομάζας. Το φθινόπωρο θα έρχεται ο άνθρωπος και θα συλλέγει ένα μέρος αυτής της βιομάζας και θα την μετατρέπει σε οργανικό ζωμό ή φυτικό υλικό για υπόστρωμα καλλιεργειών.
Αυτό σημαίνει ότι για κάθε καλλιεργούμενο στρέμμα υπάρχει περίπου άλλο ένα στρέμμα «άγριου» οικοσυστήματος που απομυζούμε για να συντηρούμε το πρώτο.
Ειδικά:
ΚΟΥΚΙΑ: φυτεμένα σε άγονη ψιλή άμμο (διάμετρος κόκκων μικρότερη του ενός χιλιοστού), ποτισμένα με μη οξειδωμένο οργανικό ζωμό απέδωσαν στον καλλιεργητή 209 γραμμάρια οι δύο γλάστρες (μία επιπλέον μικρή ποσότητα έφαγαν τα πουλιά!). Αυτό μεταφράζεται σε 950 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (ή 635 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) και η παραγωγή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί εντυπωσιακή.
Ενδεικτικά αναφέρω ότι σε πολύ καλές συνθήκες σε πραγματικό χωράφι έχω μετρήσει παραγωγή κατ' ανώτατο όριο 62 σπέρματα ανά φυτό. Στην καλλιέργεια με οργανικό ζωμό το ένα φυτό παρήγαγε 62 σπέρματα και το άλλο 72.
Στην κατανάλωση νερού δεν έγιναν λεπτομερείς μετρήσεις αλλά, κατά προσέγγιση, απαιτούνται 0,5 χιλιόγραμμα νερού ανά φυτό και ανά ημέρα στο δίμηνο Απρίλιος - Μάιος (ή 30 χιλιόγραμμα νερού ανά 104,5 γραμμάρια καθαρού προϊόντος). Η συγκομιδή έγινε την 27η Μαΐου (περίπου 20 ημέρες νωρίτερα από το χωράφι).
Τα κλαδιά του φυτού εκτείνονται πολύ και σκιάζουν χώρο περί τα 0,11 τετρ. μέτρα. Σε πραγματικές καλλιέργειες ή θα πρέπει να αφεθούν κενά ανάμεσα στις γλάστρες ή να χρησιμοποιηθούν γλάστρες διπλάσιου εμβαδού. Γι' αυτό θεώρησα ότι τα 209 γραμμάρια παρήχθησαν σε εμβαδόν 0,22 τετρ. μέτρα οπότε ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα αντιστοιχούν 950 χιλιόγραμμα. Σε γλάστρα διπλάσιου μεγέθους όμως και η παραγωγή μπορεί να είναι μεγαλύτερη. Μέσα στον Μάιο τα κουκιά είναι ευαίσθητα στην ξηρασία και χρειάζονται ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ πότισμα.
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι στην Ιταλία το 2003 η παραγωγή ήταν 135 χιλιόγραμμα ανα στέμμα.
ΞΕΡΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙΑ: Αναπτύσσονται καλά και σε χοντρή και σε ψιλή άμμο. Η μία γλάστρα απέδωσε 285 γραμμάρια (5181 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 3420 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα). Η συγκομιδή έγινε 1η Ιουλίου. Η κάθε γλάστρα είχε ένα φυτό αλλά εκτιμώ ότι άνετα θα μπορούσε να φιλοξενήσει δύο. Άρα τα προηγούμενα ποσά διπλασιάζονται.
Από τη Δ/νση Γεωργίας Θηβών είχαμε την πληροφορία ότι τα πρώιμα κρεμμύδια της περιοχής (αρχές Ιουνίου) φθάνουν τα 5000-6000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα ενώ τα όψιμα (τέλη Ιουνίου) τα 10000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο (http://www.onions-usa.org/about/production.asp) μάθαμε ότι στο OREGON (ΗΠΑ) η παραγωγή κρεμμυδιών φθάνει τα 6324 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα αν και σε άλλη ιστοσελίδα που δεν υπάρχει πια αναφερόταν 7865 έως 10066 χιλιόγραμμα ανά στέμμα. Άρα η μέθοδος οργανικού ζωμού πλησιάζει τα ύψη παραγωγής της συμβατικής γεωργίας.
Το νερό που απαιτείται (στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος) είναι 250 γραμμάρια ανα ημέρα ανά φυτό (ή 23 χιλιόγραμμα ανά 285 γραμμάρια προϊόντος).
Δεν πρέπει να αγνοηθεί η δυνατότητα για δύο σοδειές ανά έτος: Παρατήρησα ότι κρεμμύδια φυτεμένα τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου φθάνουν σχεδόν σε πλήρη ανάπτυξη τα Χριστούγεννα (παίρνοντας νερό μόνο από τις φθινοπωρινές βροχές). Μαζεύουμε τη σοδειά και ξαναφυτεύουμε αμέσως τη νέα σοδειά που θα είναι έτοιμη αρχές Ιουλίου. Για τους συμβατικούς καλλιεργητές η δεύτερη σοδειά είναι αδύνατη γιατί κανένα μηχάνημα δεν μπαίνει στο λασπωμένο χωράφι τον Δεκέμβριο.
Νεώτερες μετρήσεις την 23η Ιουλίου έδειξαν παραγωγή 6563 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (4331 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
Σπόροι κρεμμυδιού (έχουν μαύρο χρώμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από κεφαλή καρφίτσας) σπάρθηκαν την 25η Μαρτίου σε γλάστρα με ψιλή άμμο έως τη μέση και από πάνω χούμο. Αναπτύχθηκαν 51 κρεμμυδάκια (κοκκάρι) συνολικού ξηρού βάρους 94 γραμμαρίων (1709 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα -1128 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα).
Κατανάλωση νερού: 23 χιλιόγραμμα νερού στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος. Μετά εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους και επιβίωσαν με τις βροχές του Ιουλίου-Αυγούστου.
Συγκομιδή: Είναι άγνωστο ποια ημερομηνία ήταν έτοιμα προς συγκομιδή (εντοπίσθηκαν τυχαία την 25η Αυγούστου).
Δεν έχουμε στοιχεία για την στρεμματική απόδοση του κοκκαριού στις συμβατικές καλλιέργειες αλλά η τιμή του κοκκαριού στην λιανική αγορά (1,25 ευρώ ανά χιλιόγραμμο) το κάνει ελκυστική καλλιέργεια. (Προσθήκη της 28ης Αυγούστου 2005)
ΣΙΤΑΡΙ: Από δύο γλάστρες είχαμε παραγωγή 48,28 γραμμάρια (άλλα 3,19 γραμμάρια υπολογίζουμε ότι έφαγαν τα πουλιά). Αν θεωρήσουμε τις απώλειες λόγω πουλιών αναπόφευκτες τότε είχαμε παραγωγή 366 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 241 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα.
Από τη Δ/νση Γεωργίας Λάρισας είχαμε την πληροφορία ότι η συνήθης απόδοση εκεί είναι 280 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα και σε σπάνιες περιπτώσεις φθάνει τα 400 ή 500 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο μάθαμε (http://www.coloradowheat.org/controller/home) ότι στο Colorado (ΗΠΑ) έχουν παραγωγή 236 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Άρα η παραγωγή με οργανικό ζωμό πλησιάζει την παραγωγή της συμβατικής γεωργίας. Καλλιέργεια σιταριού σε φυτικό υλικό (βλ. παρακάτω για ταχεία παρασκευή υποκατάστατου του χούμου) έδωσε μικρότερη παραγωγή (δεν έχουν γίνει ακόμη ακριβείς μετρήσεις).
Το νερό που καταναλώθηκε ήταν περίπου 30 χιλιόγραμμα ανά 24 γραμμάρια προϊόντος στο δίμηνο Απριλίου-Μαΐου (0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό).
Ένα σημαντικό πλεονέκτημα που δεν πρέπει να υποτιμηθεί είναι η πρωιμότητα της παραγωγής. Στις πειραματικές μας καλλιέργειες η συγκομιδή έγινε την 27η Μαΐου. Τα σπέρματα του σιταριού ήταν υγρά και μαλακά ακόμη και αφέθηκαν στη σκιά να ξεραθούν και μετά ζυγίστηκαν. Την 10η Ιουνίου ένα χαλάζι βρήκε σχεδόν όλα τα σιτάρια της περιοχής στο χωράφι (αθέριστα). Την 27η Ιουνίου υπήρχαν ακόμη (λίγα) χωράφια αθέριστα.
Μέσα στον εξοπλισμό της καλλιέργειας σιταριού πρέπει να υπολογίζονται και οι εγκαταστάσεις ξήρανσης. Γιατί αν αφεθεί ο καρπός να ξηρανθεί πάνω στο φυτό, οι απώλειες από τα πουλιά και το χαλάζι θα είναι πολύ μεγαλύτερες.
ΠΑΤΑΤΕΣ: Η παραγωγή κυμάνθηκε από 5480 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (3616 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) σε ψιλή άμμο έως 6800 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (4488 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) σε χώμα καλυμμένο με χούμο.
Από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Νευροκοπίου και από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) συγκεντρώσαμε τις εξής πληροφορίες:
Παγκόσμιος Μέσος Όρος: 1520 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
Αυστραλία: 2400 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
ΗΠΑ: 4100 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
Ελλάς: 1747 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα (έτος 2003)
Νευροκόπι: συνήθης τιμή 1500 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα. Σε σπάνιες περιπτώσεις φθάνει τις 3000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Το νερό που χρειάζεται είναι (κατ' ανώτατο όριο) 45 χιλιόγραμμα ανά 374 γραμμάρια προϊόντος (0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό).
Κατόπιν αυτών μπορούμε να πούμε ότι η πατάτα είναι το αγαπημένο παιδί του οργανικού ζωμού: Όχι μόνο επιτυγχάνει απίστευτα ύψη παραγωγής (και πολύ καλή ποιότητα) σε άγονη ψιλή άμμο αλλά και πρωιμότητα.
Η σπορά έγινε την 25η Μαρτίου και η συγκομιδή την 28η Ιουνίου (3 μήνες μόνο). Μετά την 28η Ιουνίου μπορούμε να ξαναφυτέψουμε στη γλάστρα πατάτες που θα είναι έτοιμες περί τα τέλη Σεπτεμβρίου. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (αρχές Ιουλίου) είναι νωρίς για τεκμηριωμένα αποτελέσματα. Οι πρώτες εκτιμήσεις όμως δημιουργούν ελπίδες για δύο σοδειές το χρόνο με συνολική απόδοση άνω των 7.000 χιλιόγραμμων ανά πραγματικό στρέμμα!
ΝΤΟΜΑΤΕΣ: Είτε σε ψιλή άμμο είτε σε φυτικό υλικό, στην αρχή πάνε καλά αλλά μετά αρχίζουν να μαραίνονται. Αν τις προλάβουμε και συνεχίσουμε το πότισμα με καθαρό νερό μπορούν να σωθούν. Πιθανόν χρειάζονται φιλτραρισμένο και αραιωμένο οργανικό ζωμό.
Παραγωγή: δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία.
Προσθήκη 27ης Ιουλίου 2005: Μετρήσεις στις ντομάτες ΠΟΥ ΓΛΙΤΩΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ (!) έδειξαν παραγωγή 2436 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (1607 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). Εάν όλες οι ντομάτες μαζευόταν πράσινες και αφήνονταν για ωρίμανση σε άχυρα, θα είχαμε αποφύγει τις απώλειες λόγω πτηνών και θα πλησιάζαμε τα 5096 χλγρ. ανά στρέμμα που αναφέρει η ιστοσελίδα του FAOSTAT σαν απόδοση των ιταλικών καλλιεργειών το 2003.
Φυτό ντομάτας φυτεμένο την 15η Μαΐου απέδωσε στον καλλιεργητή, την 25η Αυγούστου, 3363 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (2219 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). Μέσα στον Ιούλιο και Αύγουστο το φυτό ποτίσθηκε, με αυτόματο μηχανισμό ποτίσματος, με νερό βρύσης (δεν δόθηκε οργανικός ζωμός). Υπήρξαν απώλειες λόγω υπερωρίμανσης και πτηνών. Εάν υπήρχε καθημερινή παρουσία του καλλιεργητή θα είχαν αποφευχθεί οι απώλειες και εκτιμούμε ότι η απόδοση θα ήταν γύρω στα 5000 χλγρ ανά πραγματικό στρέμμα. (Προσθήκη της 28ης Αυγούστου 2005).
ΗΛΙΑΝΘΟΣ: Ευδοκιμεί πολύ καλά σε χοντρή άμμο αλλά και σε φυτικό υλικό (χωρίς καμία επεξεργασία). Ευδοκιμεί σε μικρή γλάστρα (23,5 επί 23,5 εκατοστά) αλλά μου έδωσε την εντύπωση ότι απαιτεί μεγάλη γλάστρα (τουλάχιστον 0,5 επί 0,5 επί 0,5 μέτρα).
Εάν φυτρώσει σε φυτικό υλικό και ποτίζεται με οργανικό ζωμό κάποια στιγμή θα εμφανίσει σημάδια μαρασμού. Συνεχίστε το πότισμα με καθαρό νερό και η κατάσταση θα διορθωθεί (πιθανόν παίρνει αρκετά θρεπτικά συστατικά από το φυτικό υπόστρωμα και δεν χρειάζεται τον οργανικό ζωμό).
Παραγωγή: δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις είναι ικανοποιητικές.
ΣΚΟΡΔΑ: Αναπτύσσονται εξ' ίσου καλά και σε χοντρή και σε ψιλή άμμο. Οι πρώτες μετρήσεις δείχνουν παραγωγή 945 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (624 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα).
Νερό: 0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος (ή 45 χιλιόγραμμα ανά 52 γραμμάρια προϊόντος). Πιθανόν και με το μισό νερό αναπτύσσεται εξ ίσου καλά.
Συγκομιδή: Αρχές Ιουλίου
Στις πειραματικές καλλιέργειες φυτεύτηκε ένα φυτό ανά γλάστρα. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι μπορούν να φυτευτούν έως και τέσσερα οπότε η παραγωγή που αναφέρθηκε τετραπλασιάζεται. Από την Δ/νση Γεωργίας Έβρου είχαμε την πληροφορία ότι η παραγωγή σκόρδων στον Έβρο κυμαίνεται στα 1000 έως 1200 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι το 2003 στην Ιταλία η απόδοση ήταν 826 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα. Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005: Οι προηγούμενες μετρήσεις αφορούσαν γλάστρες γεμισμένες με άμμο έως τη μέση. Σε γλάστρες γεμάτες με άμμο έως επάνω η παραγωγή έφθασε τα 1818 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (1199 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα)!
ΑΡΑΚΑΣ: Καλλιεργήθηκε σε φυτικό υλικό και συλλέχθηκε πριν την ωρίμανση (χλωρός).
Παραγωγή: 618 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (ή 408 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα). Για να συντηρηθεί ο χλωρός αρακάς χωρίς ψυγείο τον αποξήρανα σε σκιά οπότε οι προηγούμενοι αριθμοί γίνονται: 209 χιλιόγραμμα ξηρής ουσίας ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 138 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα.
Απαιτήσεις σε νερό: 8,75 χιλιόγραμμα νερού ανά φυτό στην περίοδο 25 Μαρτίου έως 15 Ιουνίου (26,25 χιλιόγραμμα νερού ανά 11,5 γραμμάρια ξηρής ουσίας).
Η παραγωγή αυτή επιτεύχθηκε σε γλάστρα που φιλοξενούσε τρία φυτά αρακά. Θεωρώ σίγουρο ότι μπορούσε να φιλοξενήσει άλλο ένα οπότε η παραγωγή αυξάνεται κατά 25 %. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε ψιλή άμμο θα απέδιδε εξ ίσου καλά (ή και καλύτερα) ενώ σε χοντρή άμμο δεν είχαμε ενθαρρυντικές ενδείξεις. Εάν ο καρπός συλλεχθεί μετά την πλήρη ωρίμανση έχουμε ενδείξεις ότι δίνει διπλάσια παραγωγή (σε ξηρή ουσία).
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι το 2003 στην Ιταλία η απόδοση του χλωρού αρακά ήταν 533 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
ΦΑΣΟΛΙΑ: Φύτευση: 15 Απριλίου. Συγκομιδή: 22 Ιουλίου. Σπέρματα ελαφρώς μικρότερα σε μέγεθος από τα συμβατικά.
Παραγωγή: 163,6 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (108 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα).
Κατανάλωση νερού: 0,5 χιλιόγραμμα ημερησίως ανά φυτό (45 χλγρ. ανά 9 γραμμάρια προϊόντος)
Παραγωγή Ιταλίας το 2003: 141 χλγρ ανά στρέμμα (ιστοσελίδα του FAOSTAT). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
ΦΑΚΕΣ: Φύτευση: 15-4-2005. Συγκομιδή 1η Ιουλίου.
Παραγωγή: 27 (είκοσι επτά) χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (18 χλγρ ανά πραγματικό στρέμμα). Θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη γιατί φυτεύτηκαν πολύ αραιά μέσα στη γλάστρα.
Νερό που καταναλώθηκε: 250 γραμμάρια ημερησίως ανά γλάστρα στο διάστημα 15/4 έως 30/6/2005 (ή 18,5 χλγρ. νερού ανά 1,5 γραμμάρια προϊόντος).
Παραγωγή Ιταλίας το 2003: 69 (εξήντα εννέα) χλγρ. ανά στρέμμα (ιστοσελίδα του FAOSTAT). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
ΤΑΧΕΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟΥ ΤΟΥ ΧΟΥΜΟΥ
Όπως προαναφέρθηκε ο χούμος έχει τρία μεγάλα ελαττώματα. Σαν λίπασμα μπορεί να τον υποκαταστήσει ο οργανικός ζωμός. Ο χούμος όμως χρησιμοποιείται και σαν υπόστρωμα για σπορά και ανάπτυξη φυτών. Εδώ περιγράφονται δύο μέθοδοι για την εύκολη παρασκευή υποκατάστατου του χούμου.
Πρώτη μέθοδος: Βάζουμε μέσα στον κάδο ζύμωσης οποιοδήποτε φυτό δημιουργεί αρκετά σκληρό κορμό (π.χ. αγρωστώδη, ντοματιές, μελιτζανιές). Σαρκώδη μέρη (πατάτες, καρότα, φύλλα) καλό είναι να αποφεύγονται. Ρίχνουμε νερό και αντλούμε οργανικό ζωμό για 1-2 εβδομάδες. Όταν δούμε ότι ο οργανικός ζωμός που παράγεται είναι αρκετά αδύναμος (είναι σχεδόν διαυγής), βγάζουμε το φυτικό υλικό και το αφήνουμε απλωμένο στον ήλιο. Όταν στεγνώσει μπορούμε να το ξαναϋγράνουμε και να φυτέψουμε μέσα του φυτά. Ονομάζω αυτό το υλικό φυτικό υλικό.
Έχω δει φασολιές να αναπτύσσονται καλά μέσα σε φυτικό υλικό ενώ μαραίνονται μέσα σε χοντρή άμμο. Έχω δει καυτερές πιπερίτσες (ποτιζόμενες με νερό βρύσης) σε φυτικό υλικό να αποδίδουν όσο και οι καλλιεργούμενες σε χώμα. Το σιτάρι είδα να προτιμά την άμμο. Στα κρεμμύδια είδα αλληλοσυγκρουόμενα αποτελέσματα. (Προσθήκη 27ης Ιουλίου 2005: τα κρεμμύδια γίνονται σαφώς μεγαλύτερα στην άμμο). Με κάποια επιφύλαξη θα έλεγα ότι η ψιλή άμμος είναι το καλύτερο υπόστρωμα, ακολουθεί η χοντρή άμμος και τρίτο έρχεται το φυτικό υλικό. Ας ληφθεί υπ΄ όψιν ότι στα πειράματά μου πότιζα πάντα με οργανικό ζωμό. Ο συνδυασμός φυτικό υλικό - οργανικός ζωμός μάλλον δεν είναι τέλειος. Αν χρησιμοποιείτε φυτικό υλικό σαν υπόστρωμα θα πρότεινα να ποτίζετε με καθαρό νερό ή με πολύ αραιωμένο οργανικό ζωμό (όψη αραιωμένου κρασιού).
Δεύτερη μέθοδος: σωρεύουμε άχυρα από αγρωστώδη (ο,τι μοιάζει με σιτάρι),τα μουσκεύουμε καλά και τοποθετούμε μέσα στη μάζα τους σπόρους. Έχει δοκιμασθεί το υλικό για την καλλιέργεια ηλίανθου και απέδωσε καλά. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι τα κουκιά, τα σκόρδα, τα κρεμμύδια, τα πεπόνια και τα καρπούζια θα αναπτυσσόταν εξ' ίσου καλά. Ονομάζω το υλικό αυτό φυτικό υλικό χωρίς επεξεργασία. Προσοχή! Τα άχυρα των ψυχανθών (φασόλια, κουκιά κλπ) είναι τελείως ακατάλληλα για φυτικό υπόστρωμα χωρίς επεξεργασία. Ίσως η ποσότητα των αζωτούχων ουσιών τους είναι τόσο μεγάλη που δηλητηριάζονται ακόμη και άλλα ψυχανθή. Πιθανόν η πρώτη μέθοδος επεξεργασίας είναι η καλύτερη για τα άχυρα των ψυχανθών.
- Απαιτεί πολλή εργασία για να παρασκευασθεί
- Απαιτεί πολύ χρόνο
- Η διαδικασία χουμοποίησης σπαταλά τα ενεργειακά αποθέματα που είχε το φυτικό υλικό (χάνεται υπό μορφή θερμότητας)
Με τη μέθοδο που παρουσιάζω μπορεί ο καθένας με ελάχιστη εργασία και σε ελάχιστο χρόνο να μετατρέψει οποιαδήποτε βιομάζα σε λίπασμα υψηλής ποιότητας χωρίς απώλειες.
Διαδικασία:
Βάζουμε τη βιομάζα σε ένα δοχείο (κάδο ζύμωσης) και ρίχνουμε νερό τόσο ώστε μόλις να καλύπτεται η βιομάζα.
Σκεπάζουμε τον κάδο ζύμωσης (για να μην εξατμίζεται το νερό). Μετά από 24-48 ώρες οι αναερόβιες ζυμώσεις που έχουν γίνει, έχουν μετατρέψει το νερό σε ένα διάλυμα οργανικών ουσιών που μυρίζει άσχημα (έτσι μυρίζουν τα προϊόντα των αναερόβιων ζυμώσεων).
Ονομάζω αυτό το διάλυμα αυτούσιο οργανικό ζωμό. Με αυτό τον ζωμό μπορούμε να ποτίσουμε φυτά που είναι φυτεμένα σε άμμο. Σε βαριά αργιλικά χώματα κλείνουν οι πόροι (εξ αιτίας των πολλών μικρών σωματιδίων που περιέχει το διάλυμα) και εμποδίζεται η οξυγόνωση των ριζών. Σε τέτοια εδάφη πιθανόν να είναι αποτελεσματικός ο φιλτραρισμένος οργανικός ζωμός (φιλτράρουμε τον ζωμό μέσα από ένα τενεκέ με ψιλή άμμο).
Μπορούμε ακόμη να αφήσουμε το διάλυμα (αφού το βγάλουμε από τον κάδο ζύμωσης) σε ένα άλλο δοχείο (είτε ήρεμο, είτε με συχνή ανάδευση) για να οξειδωθεί (οξειδωμένος οργανικός ζωμός) και μετά να τον χρησιμοποιήσουμε για πότισμα.
Στον κάδο ζύμωσης ξαναρίχνουμε άλλο νερό (για να αντικαταστήσουμε αυτό που πήραμε) και μετά από 24 ώρες έχουμε νέο οργανικό ζωμό.
Μετά από 3-4 αντλήσεις θα παρατηρήσουμε ότι ο ζωμός δεν είναι ίδιος σε εμφάνιση με τον αρχικό. Αυτό οφείλεται στο ότι πολλά θρεπτικά συστατικά της βιομάζας έχουν απομακρυνθεί.
Εάν μας ενδιαφέρει ο δυνατός οργανικός ζωμός ρίχνουμε φρέσκια βιομάζα στον κάδο.
Εάν μας ενδιαφέρει ο αδύναμος οργανικός ζωμός συνεχίζουμε να συμπληρώνουμε και να αντλούμε νερό για μήνες. Στο τέλος μένει ένα ασήμαντο υπόλειμμα (περίπου το 1/30 της αρχικής βιομάζας) που αποτελείται από κάποιους υδατάνθρακες που δεν διασπώνται σε αναερόβιες συνθήκες. Αυτό μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε όπως χρησιμοποιούσαμε τον κλασσικό χούμο.
Δεν προτείνω να χρησιμοποιήσετε σκέτο κρέας ή ψάρια σαν βιομάζα γιατί η δυσοσμία είναι ανυπόφορη και εάν ο ζωμός αγγίξει γυμνό δέρμα μπορεί να προκαλέσει δερματικά προβλήματα. Εάν χρησιμοποιηθεί (με μεγάλες προφυλάξεις) σε ραντισμούς ΙΣΩΣ είναι αποτελεσματικός σε κάποιες μυκητιάσεις και σε τετράνυχο.
Στα πειράματά μου χρησιμοποίησα σαν βιομάζα τα ζυμώσιμα απορρίμματα μιας οικογένειας (κυρίως φλούδες πορτοκαλιών και μήλων, ελάχιστο ψωμί και ακόμη λιγότερα κόκαλα). Αντλούσα οργανικό ζωμό και πότιζα κατ' ευθείαν τα φυτά χωρίς να τον οξειδώσω πρώτα (η οξείδωση λάμβανε χώρα μέσα στη γλάστρα του φυτού).
Οι γλάστρες ήταν τενεκέδες τυριού με διαστάσεις 23,5 εκατοστά επί 23,5 εκατοστά (εμβαδόν 0,055 τετρ. μέτρα) και ύψος 35 εκατοστά. Στο κέντρο του πυθμένα της γλάστρας υπήρχε οπή για την αποστράγγιση. Κάτω από την οπή υπήρχε πλαστικό δοχείο για τη συλλογή του περίσσιου ζωμού και επαναχρησιμοποίησή του για πότισμα. Έτσι επιτεύχθηκε η μεγαλύτερη δυνατή οικονομία στο νερό. Στον ηλίανθο παρατηρήθηκε πολύ καλύτερη ανάπτυξη σε γλάστρα χωρίς οπή αποστράγγισης ! Ένας πλαστικός σωλήνας διέτρεχε όλο το ύψος της γλάστρας και επέτρεπε να παρατηρούμε τη στάθμη του ζωμού μέσα στη γλάστρα (πρέπει να είναι λίγα εκατοστά μόνο γιατί αλλιώς θα πνίξει τις ρίζες του φυτού). Το ίδιο πιθανόν να ισχύει και για άλλα φυτά.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Γενικά: Ο οργανικός ζωμός είναι λίπασμα ισχυρό, ταχείας δράσεως. Σε ταλαιπωρημένο δενδρύλλιο φιστικιάς Αιγίνης, που το εφάρμοσα, την επόμενη ημέρα είδα άνθη ! Το ότι είναι ισχυρό είναι αναμενόμενο γιατί, εφ' όσον προέρχεται από υγιή φυτά περιέχει τα πάντα που θα ήθελε ένα φυτό για να αναπτυχθεί.
Τα συστατικά αυτά είναι διαλυμένα σε νερό, άρα έτοιμα να απορροφηθούν. Γι' αυτό είναι ταχεία η δράση του. Τα φυτά συμβιώνουν με μύκητες και βακτήρια που ζουν στις ρίζες τους. Το φυτό παρέχει τροφή σ' αυτά και παίρνει σαν αντάλλαγμα αζωτούχες ενώσεις ή ανόργανα άλατα. Με τον οργανικό ζωμό παρέχουμε εμείς την ενέργεια στους μικροοργανισμούς και έτσι το φυτό εξασφαλίζει δωρεάν πολύ περισσότερους « βοηθούς» απ' ότι θα είχε κανονικά.
Σε γλάστρες με χοντρή άμμο (διάμετρος κόκκων μεγαλύτερη του ενός χιλιοστού) παρατήρησα την ανάπτυξη δύο φυτών που φυτρώνουν μόνο σε άφθονη οργανική ουσία (δεν τα είχα σπείρει εγώ). Το πρώτο φυτό ήταν το Χηνοπόδιον (Chenopodium) (λαμπουδιά) (βλ.φωτο1 <http://www.geocities.com/laloslal/lamboudia.JPG>) που φυτρώνει σε κοπριά και είναι φαγώσιμο από ανθρώπους και ζώα. Το δεύτερο ήταν ένα παχύφυτο (βλ.φωτο2 <http://www.geocities.com/laloslal/pachyfyto.JPG>) που φυσιολογικά φύεται μόνο σε σωρούς νεκρών φύλλων μέσα στα δάση. Φυτά που είναι φυτεμένα σε κήπους έχουν πιο καλή εμφάνιση από φυτά που είναι σε γλάστρες και ποτίζονται με οργανικό ζωμό. Αυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκην ότι η στρεμματική απόδοση των φυτών κήπου είναι μεγαλύτερη. Για τις ντομάτες και τον ηλίανθο φαίνεται όμως να αληθεύει. Η εμφάνισή τους και η παραγωγή τους ήταν κατώτερη στις πειραματικές καλλιέργειες με οργανικό ζωμό.
Με τον οργανικό ζωμό καταργούμε την εξάρτησή μας από το ΚΑΛΟ ΧΩΜΑ. Όπως θα δείτε παρακάτω, ακόμη και η άγονη χοντρή άμμος μπορεί να γίνει άριστο υπόστρωμα.
Εάν οι αριθμοί που αναφέρω παρακάτω επιβεβαιωθούν και από άλλους καλλιεργητές που θα εφαρμόσουν τη μέθοδο, τότε αποκτούν μεγάλη αξία τα ζυμώσιμα υλικά των σκουπιδιών και υπάρχει ισχυρό κίνητρο για ανακύκλωση.
Στην παράθεση των αποτελεσμάτων των πειραματικών καλλιεργειών που έκανα χρησιμοποιώ τις εκφράσεις «ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα» και «ανά πραγματικό στρέμμα».
ΑΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΜΟ ΣΤΡΕΜΜΑ: Διαιρούμε το βάρος του προϊόντος με την επιφάνεια του χώματος στις γλάστρες. Ο αριθμός αυτός μας δίνει μια ιδέα για το τι παραγωγή θα είχαμε αν καλλιεργούσαμε σε κανονικό χώμα με άρδευση στάγδην.
ΑΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΜΜΑ: Επειδή το οικολογικό χωριό μπορεί να εγκατασταθεί σε εδάφη πετρώδη, χωρίς καλλιεργήσιμο χώμα, ίσως χρειασθεί να καταφύγουμε στην δαπανηρή λύση της καλλιέργειας σε γλάστρες.
Αυτή η μέθοδος απαιτεί διαδρόμους ανάμεσα στις γλάστρες για να μπορεί να κυκλοφορεί ο καλλιεργητής (για πότισμα, συγκομιδή ή περιποίηση των φυτών). Οι διάδρομοι καταλαμβάνουν έκταση που δεν παράγει τίποτε.
Εάν διαιρέσουμε το βάρος του προϊόντος με τη ΣΥΝΟΛΙΚΗ επιφάνεια που χρησιμοποιήθηκε (γλάστρες + διάδρομοι) τότε έχουμε την απόδοση ανά πραγματικό στρέμμα καλλιέργειας.
Υπολογίζω ότι για κάθε σε επιφάνεια 100 τετραγ. μέτρων γλαστρών θα αντιστοιχούν 50 τετραγ. μέτρα διάδρομοι. Σε συνολική επιφάνεια 100 τετραγ. μέτρα θα αντιστοιχούν 66,6 τετρ. μέτρα γλάστρες και 33,3 τετρ. μέτρα διάδρομοι.
Με τη μέθοδο του οργανικού ζωμού παίρνουμε την ηλιακή ενέργεια που παγίδευσαν άλλα φυτά και την χορηγούμε στο φυτό που μας ενδιαφέρει. Είναι σαν το φυτό να απέκτησε τεράστια φύλλα και αιχμαλωτίζει περισσότερο φως.
Το ιδανικό θα ήταν ο άνθρωπος να κατοικεί σε πετρώδεις παραθαλάσσιους τόπους όπου θα εκτόπιζε τον μικρότερο αριθμό ενδημικών ειδών (βλέπε και «ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ: ΤΙ ΘΑ ΗΤΑΝ ΙΔΑΝΙΚΟ <http://www.geocities.com/laloslal/idantopos.html>».
Έτσι θα άφηνε τα οικοσυστήματα στο βάθος των κοιλάδων (δίπλα στα ποτάμια και τους χείμαρρους) να αναπτυχθούν ανενόχλητα και να παράγουν τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα βιομάζας. Το φθινόπωρο θα έρχεται ο άνθρωπος και θα συλλέγει ένα μέρος αυτής της βιομάζας και θα την μετατρέπει σε οργανικό ζωμό ή φυτικό υλικό για υπόστρωμα καλλιεργειών.
Αυτό σημαίνει ότι για κάθε καλλιεργούμενο στρέμμα υπάρχει περίπου άλλο ένα στρέμμα «άγριου» οικοσυστήματος που απομυζούμε για να συντηρούμε το πρώτο.
Ειδικά:
ΚΟΥΚΙΑ: φυτεμένα σε άγονη ψιλή άμμο (διάμετρος κόκκων μικρότερη του ενός χιλιοστού), ποτισμένα με μη οξειδωμένο οργανικό ζωμό απέδωσαν στον καλλιεργητή 209 γραμμάρια οι δύο γλάστρες (μία επιπλέον μικρή ποσότητα έφαγαν τα πουλιά!). Αυτό μεταφράζεται σε 950 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (ή 635 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) και η παραγωγή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί εντυπωσιακή.
Ενδεικτικά αναφέρω ότι σε πολύ καλές συνθήκες σε πραγματικό χωράφι έχω μετρήσει παραγωγή κατ' ανώτατο όριο 62 σπέρματα ανά φυτό. Στην καλλιέργεια με οργανικό ζωμό το ένα φυτό παρήγαγε 62 σπέρματα και το άλλο 72.
Στην κατανάλωση νερού δεν έγιναν λεπτομερείς μετρήσεις αλλά, κατά προσέγγιση, απαιτούνται 0,5 χιλιόγραμμα νερού ανά φυτό και ανά ημέρα στο δίμηνο Απρίλιος - Μάιος (ή 30 χιλιόγραμμα νερού ανά 104,5 γραμμάρια καθαρού προϊόντος). Η συγκομιδή έγινε την 27η Μαΐου (περίπου 20 ημέρες νωρίτερα από το χωράφι).
Τα κλαδιά του φυτού εκτείνονται πολύ και σκιάζουν χώρο περί τα 0,11 τετρ. μέτρα. Σε πραγματικές καλλιέργειες ή θα πρέπει να αφεθούν κενά ανάμεσα στις γλάστρες ή να χρησιμοποιηθούν γλάστρες διπλάσιου εμβαδού. Γι' αυτό θεώρησα ότι τα 209 γραμμάρια παρήχθησαν σε εμβαδόν 0,22 τετρ. μέτρα οπότε ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα αντιστοιχούν 950 χιλιόγραμμα. Σε γλάστρα διπλάσιου μεγέθους όμως και η παραγωγή μπορεί να είναι μεγαλύτερη. Μέσα στον Μάιο τα κουκιά είναι ευαίσθητα στην ξηρασία και χρειάζονται ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ πότισμα.
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι στην Ιταλία το 2003 η παραγωγή ήταν 135 χιλιόγραμμα ανα στέμμα.
ΞΕΡΑ ΚΡΕΜΜΥΔΙΑ: Αναπτύσσονται καλά και σε χοντρή και σε ψιλή άμμο. Η μία γλάστρα απέδωσε 285 γραμμάρια (5181 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 3420 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα). Η συγκομιδή έγινε 1η Ιουλίου. Η κάθε γλάστρα είχε ένα φυτό αλλά εκτιμώ ότι άνετα θα μπορούσε να φιλοξενήσει δύο. Άρα τα προηγούμενα ποσά διπλασιάζονται.
Από τη Δ/νση Γεωργίας Θηβών είχαμε την πληροφορία ότι τα πρώιμα κρεμμύδια της περιοχής (αρχές Ιουνίου) φθάνουν τα 5000-6000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα ενώ τα όψιμα (τέλη Ιουνίου) τα 10000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο (http://www.onions-usa.org/about/production.asp) μάθαμε ότι στο OREGON (ΗΠΑ) η παραγωγή κρεμμυδιών φθάνει τα 6324 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα αν και σε άλλη ιστοσελίδα που δεν υπάρχει πια αναφερόταν 7865 έως 10066 χιλιόγραμμα ανά στέμμα. Άρα η μέθοδος οργανικού ζωμού πλησιάζει τα ύψη παραγωγής της συμβατικής γεωργίας.
Το νερό που απαιτείται (στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος) είναι 250 γραμμάρια ανα ημέρα ανά φυτό (ή 23 χιλιόγραμμα ανά 285 γραμμάρια προϊόντος).
Δεν πρέπει να αγνοηθεί η δυνατότητα για δύο σοδειές ανά έτος: Παρατήρησα ότι κρεμμύδια φυτεμένα τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου φθάνουν σχεδόν σε πλήρη ανάπτυξη τα Χριστούγεννα (παίρνοντας νερό μόνο από τις φθινοπωρινές βροχές). Μαζεύουμε τη σοδειά και ξαναφυτεύουμε αμέσως τη νέα σοδειά που θα είναι έτοιμη αρχές Ιουλίου. Για τους συμβατικούς καλλιεργητές η δεύτερη σοδειά είναι αδύνατη γιατί κανένα μηχάνημα δεν μπαίνει στο λασπωμένο χωράφι τον Δεκέμβριο.
Νεώτερες μετρήσεις την 23η Ιουλίου έδειξαν παραγωγή 6563 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (4331 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
Σπόροι κρεμμυδιού (έχουν μαύρο χρώμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από κεφαλή καρφίτσας) σπάρθηκαν την 25η Μαρτίου σε γλάστρα με ψιλή άμμο έως τη μέση και από πάνω χούμο. Αναπτύχθηκαν 51 κρεμμυδάκια (κοκκάρι) συνολικού ξηρού βάρους 94 γραμμαρίων (1709 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα -1128 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα).
Κατανάλωση νερού: 23 χιλιόγραμμα νερού στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος. Μετά εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους και επιβίωσαν με τις βροχές του Ιουλίου-Αυγούστου.
Συγκομιδή: Είναι άγνωστο ποια ημερομηνία ήταν έτοιμα προς συγκομιδή (εντοπίσθηκαν τυχαία την 25η Αυγούστου).
Δεν έχουμε στοιχεία για την στρεμματική απόδοση του κοκκαριού στις συμβατικές καλλιέργειες αλλά η τιμή του κοκκαριού στην λιανική αγορά (1,25 ευρώ ανά χιλιόγραμμο) το κάνει ελκυστική καλλιέργεια. (Προσθήκη της 28ης Αυγούστου 2005)
ΣΙΤΑΡΙ: Από δύο γλάστρες είχαμε παραγωγή 48,28 γραμμάρια (άλλα 3,19 γραμμάρια υπολογίζουμε ότι έφαγαν τα πουλιά). Αν θεωρήσουμε τις απώλειες λόγω πουλιών αναπόφευκτες τότε είχαμε παραγωγή 366 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 241 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα.
Από τη Δ/νση Γεωργίας Λάρισας είχαμε την πληροφορία ότι η συνήθης απόδοση εκεί είναι 280 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα και σε σπάνιες περιπτώσεις φθάνει τα 400 ή 500 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο μάθαμε (http://www.coloradowheat.org/controller/home) ότι στο Colorado (ΗΠΑ) έχουν παραγωγή 236 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Άρα η παραγωγή με οργανικό ζωμό πλησιάζει την παραγωγή της συμβατικής γεωργίας. Καλλιέργεια σιταριού σε φυτικό υλικό (βλ. παρακάτω για ταχεία παρασκευή υποκατάστατου του χούμου) έδωσε μικρότερη παραγωγή (δεν έχουν γίνει ακόμη ακριβείς μετρήσεις).
Το νερό που καταναλώθηκε ήταν περίπου 30 χιλιόγραμμα ανά 24 γραμμάρια προϊόντος στο δίμηνο Απριλίου-Μαΐου (0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό).
Ένα σημαντικό πλεονέκτημα που δεν πρέπει να υποτιμηθεί είναι η πρωιμότητα της παραγωγής. Στις πειραματικές μας καλλιέργειες η συγκομιδή έγινε την 27η Μαΐου. Τα σπέρματα του σιταριού ήταν υγρά και μαλακά ακόμη και αφέθηκαν στη σκιά να ξεραθούν και μετά ζυγίστηκαν. Την 10η Ιουνίου ένα χαλάζι βρήκε σχεδόν όλα τα σιτάρια της περιοχής στο χωράφι (αθέριστα). Την 27η Ιουνίου υπήρχαν ακόμη (λίγα) χωράφια αθέριστα.
Μέσα στον εξοπλισμό της καλλιέργειας σιταριού πρέπει να υπολογίζονται και οι εγκαταστάσεις ξήρανσης. Γιατί αν αφεθεί ο καρπός να ξηρανθεί πάνω στο φυτό, οι απώλειες από τα πουλιά και το χαλάζι θα είναι πολύ μεγαλύτερες.
ΠΑΤΑΤΕΣ: Η παραγωγή κυμάνθηκε από 5480 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (3616 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) σε ψιλή άμμο έως 6800 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (4488 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα) σε χώμα καλυμμένο με χούμο.
Από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Νευροκοπίου και από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) συγκεντρώσαμε τις εξής πληροφορίες:
Παγκόσμιος Μέσος Όρος: 1520 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
Αυστραλία: 2400 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
ΗΠΑ: 4100 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα
Ελλάς: 1747 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα (έτος 2003)
Νευροκόπι: συνήθης τιμή 1500 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα. Σε σπάνιες περιπτώσεις φθάνει τις 3000 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Το νερό που χρειάζεται είναι (κατ' ανώτατο όριο) 45 χιλιόγραμμα ανά 374 γραμμάρια προϊόντος (0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό).
Κατόπιν αυτών μπορούμε να πούμε ότι η πατάτα είναι το αγαπημένο παιδί του οργανικού ζωμού: Όχι μόνο επιτυγχάνει απίστευτα ύψη παραγωγής (και πολύ καλή ποιότητα) σε άγονη ψιλή άμμο αλλά και πρωιμότητα.
Η σπορά έγινε την 25η Μαρτίου και η συγκομιδή την 28η Ιουνίου (3 μήνες μόνο). Μετά την 28η Ιουνίου μπορούμε να ξαναφυτέψουμε στη γλάστρα πατάτες που θα είναι έτοιμες περί τα τέλη Σεπτεμβρίου. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές (αρχές Ιουλίου) είναι νωρίς για τεκμηριωμένα αποτελέσματα. Οι πρώτες εκτιμήσεις όμως δημιουργούν ελπίδες για δύο σοδειές το χρόνο με συνολική απόδοση άνω των 7.000 χιλιόγραμμων ανά πραγματικό στρέμμα!
ΝΤΟΜΑΤΕΣ: Είτε σε ψιλή άμμο είτε σε φυτικό υλικό, στην αρχή πάνε καλά αλλά μετά αρχίζουν να μαραίνονται. Αν τις προλάβουμε και συνεχίσουμε το πότισμα με καθαρό νερό μπορούν να σωθούν. Πιθανόν χρειάζονται φιλτραρισμένο και αραιωμένο οργανικό ζωμό.
Παραγωγή: δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία.
Προσθήκη 27ης Ιουλίου 2005: Μετρήσεις στις ντομάτες ΠΟΥ ΓΛΙΤΩΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ (!) έδειξαν παραγωγή 2436 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (1607 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). Εάν όλες οι ντομάτες μαζευόταν πράσινες και αφήνονταν για ωρίμανση σε άχυρα, θα είχαμε αποφύγει τις απώλειες λόγω πτηνών και θα πλησιάζαμε τα 5096 χλγρ. ανά στρέμμα που αναφέρει η ιστοσελίδα του FAOSTAT σαν απόδοση των ιταλικών καλλιεργειών το 2003.
Φυτό ντομάτας φυτεμένο την 15η Μαΐου απέδωσε στον καλλιεργητή, την 25η Αυγούστου, 3363 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (2219 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα). Μέσα στον Ιούλιο και Αύγουστο το φυτό ποτίσθηκε, με αυτόματο μηχανισμό ποτίσματος, με νερό βρύσης (δεν δόθηκε οργανικός ζωμός). Υπήρξαν απώλειες λόγω υπερωρίμανσης και πτηνών. Εάν υπήρχε καθημερινή παρουσία του καλλιεργητή θα είχαν αποφευχθεί οι απώλειες και εκτιμούμε ότι η απόδοση θα ήταν γύρω στα 5000 χλγρ ανά πραγματικό στρέμμα. (Προσθήκη της 28ης Αυγούστου 2005).
ΗΛΙΑΝΘΟΣ: Ευδοκιμεί πολύ καλά σε χοντρή άμμο αλλά και σε φυτικό υλικό (χωρίς καμία επεξεργασία). Ευδοκιμεί σε μικρή γλάστρα (23,5 επί 23,5 εκατοστά) αλλά μου έδωσε την εντύπωση ότι απαιτεί μεγάλη γλάστρα (τουλάχιστον 0,5 επί 0,5 επί 0,5 μέτρα).
Εάν φυτρώσει σε φυτικό υλικό και ποτίζεται με οργανικό ζωμό κάποια στιγμή θα εμφανίσει σημάδια μαρασμού. Συνεχίστε το πότισμα με καθαρό νερό και η κατάσταση θα διορθωθεί (πιθανόν παίρνει αρκετά θρεπτικά συστατικά από το φυτικό υπόστρωμα και δεν χρειάζεται τον οργανικό ζωμό).
Παραγωγή: δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις είναι ικανοποιητικές.
ΣΚΟΡΔΑ: Αναπτύσσονται εξ' ίσου καλά και σε χοντρή και σε ψιλή άμμο. Οι πρώτες μετρήσεις δείχνουν παραγωγή 945 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (624 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα).
Νερό: 0,5 χιλιόγραμμα ανά ημέρα ανά φυτό στο τρίμηνο Απρίλιος-Ιούνιος (ή 45 χιλιόγραμμα ανά 52 γραμμάρια προϊόντος). Πιθανόν και με το μισό νερό αναπτύσσεται εξ ίσου καλά.
Συγκομιδή: Αρχές Ιουλίου
Στις πειραματικές καλλιέργειες φυτεύτηκε ένα φυτό ανά γλάστρα. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι μπορούν να φυτευτούν έως και τέσσερα οπότε η παραγωγή που αναφέρθηκε τετραπλασιάζεται. Από την Δ/νση Γεωργίας Έβρου είχαμε την πληροφορία ότι η παραγωγή σκόρδων στον Έβρο κυμαίνεται στα 1000 έως 1200 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι το 2003 στην Ιταλία η απόδοση ήταν 826 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα. Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005: Οι προηγούμενες μετρήσεις αφορούσαν γλάστρες γεμισμένες με άμμο έως τη μέση. Σε γλάστρες γεμάτες με άμμο έως επάνω η παραγωγή έφθασε τα 1818 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (1199 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα)!
ΑΡΑΚΑΣ: Καλλιεργήθηκε σε φυτικό υλικό και συλλέχθηκε πριν την ωρίμανση (χλωρός).
Παραγωγή: 618 χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (ή 408 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα). Για να συντηρηθεί ο χλωρός αρακάς χωρίς ψυγείο τον αποξήρανα σε σκιά οπότε οι προηγούμενοι αριθμοί γίνονται: 209 χιλιόγραμμα ξηρής ουσίας ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα ή 138 χιλιόγραμμα ανά πραγματικό στρέμμα.
Απαιτήσεις σε νερό: 8,75 χιλιόγραμμα νερού ανά φυτό στην περίοδο 25 Μαρτίου έως 15 Ιουνίου (26,25 χιλιόγραμμα νερού ανά 11,5 γραμμάρια ξηρής ουσίας).
Η παραγωγή αυτή επιτεύχθηκε σε γλάστρα που φιλοξενούσε τρία φυτά αρακά. Θεωρώ σίγουρο ότι μπορούσε να φιλοξενήσει άλλο ένα οπότε η παραγωγή αυξάνεται κατά 25 %. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σε ψιλή άμμο θα απέδιδε εξ ίσου καλά (ή και καλύτερα) ενώ σε χοντρή άμμο δεν είχαμε ενθαρρυντικές ενδείξεις. Εάν ο καρπός συλλεχθεί μετά την πλήρη ωρίμανση έχουμε ενδείξεις ότι δίνει διπλάσια παραγωγή (σε ξηρή ουσία).
Από το διαδίκτυο (http://faostat.fao.org/faostat) μάθαμε ότι το 2003 στην Ιταλία η απόδοση του χλωρού αρακά ήταν 533 χιλιόγραμμα ανά στρέμμα.
ΦΑΣΟΛΙΑ: Φύτευση: 15 Απριλίου. Συγκομιδή: 22 Ιουλίου. Σπέρματα ελαφρώς μικρότερα σε μέγεθος από τα συμβατικά.
Παραγωγή: 163,6 χλγρ. ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (108 χλγρ. ανά πραγματικό στρέμμα).
Κατανάλωση νερού: 0,5 χιλιόγραμμα ημερησίως ανά φυτό (45 χλγρ. ανά 9 γραμμάρια προϊόντος)
Παραγωγή Ιταλίας το 2003: 141 χλγρ ανά στρέμμα (ιστοσελίδα του FAOSTAT). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
ΦΑΚΕΣ: Φύτευση: 15-4-2005. Συγκομιδή 1η Ιουλίου.
Παραγωγή: 27 (είκοσι επτά) χιλιόγραμμα ανά καλλιεργήσιμο στρέμμα (18 χλγρ ανά πραγματικό στρέμμα). Θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη γιατί φυτεύτηκαν πολύ αραιά μέσα στη γλάστρα.
Νερό που καταναλώθηκε: 250 γραμμάρια ημερησίως ανά γλάστρα στο διάστημα 15/4 έως 30/6/2005 (ή 18,5 χλγρ. νερού ανά 1,5 γραμμάρια προϊόντος).
Παραγωγή Ιταλίας το 2003: 69 (εξήντα εννέα) χλγρ. ανά στρέμμα (ιστοσελίδα του FAOSTAT). (Προσθήκη της 27ης Ιουλίου 2005)
ΤΑΧΕΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟΥ ΤΟΥ ΧΟΥΜΟΥ
Όπως προαναφέρθηκε ο χούμος έχει τρία μεγάλα ελαττώματα. Σαν λίπασμα μπορεί να τον υποκαταστήσει ο οργανικός ζωμός. Ο χούμος όμως χρησιμοποιείται και σαν υπόστρωμα για σπορά και ανάπτυξη φυτών. Εδώ περιγράφονται δύο μέθοδοι για την εύκολη παρασκευή υποκατάστατου του χούμου.
Πρώτη μέθοδος: Βάζουμε μέσα στον κάδο ζύμωσης οποιοδήποτε φυτό δημιουργεί αρκετά σκληρό κορμό (π.χ. αγρωστώδη, ντοματιές, μελιτζανιές). Σαρκώδη μέρη (πατάτες, καρότα, φύλλα) καλό είναι να αποφεύγονται. Ρίχνουμε νερό και αντλούμε οργανικό ζωμό για 1-2 εβδομάδες. Όταν δούμε ότι ο οργανικός ζωμός που παράγεται είναι αρκετά αδύναμος (είναι σχεδόν διαυγής), βγάζουμε το φυτικό υλικό και το αφήνουμε απλωμένο στον ήλιο. Όταν στεγνώσει μπορούμε να το ξαναϋγράνουμε και να φυτέψουμε μέσα του φυτά. Ονομάζω αυτό το υλικό φυτικό υλικό.
Έχω δει φασολιές να αναπτύσσονται καλά μέσα σε φυτικό υλικό ενώ μαραίνονται μέσα σε χοντρή άμμο. Έχω δει καυτερές πιπερίτσες (ποτιζόμενες με νερό βρύσης) σε φυτικό υλικό να αποδίδουν όσο και οι καλλιεργούμενες σε χώμα. Το σιτάρι είδα να προτιμά την άμμο. Στα κρεμμύδια είδα αλληλοσυγκρουόμενα αποτελέσματα. (Προσθήκη 27ης Ιουλίου 2005: τα κρεμμύδια γίνονται σαφώς μεγαλύτερα στην άμμο). Με κάποια επιφύλαξη θα έλεγα ότι η ψιλή άμμος είναι το καλύτερο υπόστρωμα, ακολουθεί η χοντρή άμμος και τρίτο έρχεται το φυτικό υλικό. Ας ληφθεί υπ΄ όψιν ότι στα πειράματά μου πότιζα πάντα με οργανικό ζωμό. Ο συνδυασμός φυτικό υλικό - οργανικός ζωμός μάλλον δεν είναι τέλειος. Αν χρησιμοποιείτε φυτικό υλικό σαν υπόστρωμα θα πρότεινα να ποτίζετε με καθαρό νερό ή με πολύ αραιωμένο οργανικό ζωμό (όψη αραιωμένου κρασιού).
Δεύτερη μέθοδος: σωρεύουμε άχυρα από αγρωστώδη (ο,τι μοιάζει με σιτάρι),τα μουσκεύουμε καλά και τοποθετούμε μέσα στη μάζα τους σπόρους. Έχει δοκιμασθεί το υλικό για την καλλιέργεια ηλίανθου και απέδωσε καλά. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι τα κουκιά, τα σκόρδα, τα κρεμμύδια, τα πεπόνια και τα καρπούζια θα αναπτυσσόταν εξ' ίσου καλά. Ονομάζω το υλικό αυτό φυτικό υλικό χωρίς επεξεργασία. Προσοχή! Τα άχυρα των ψυχανθών (φασόλια, κουκιά κλπ) είναι τελείως ακατάλληλα για φυτικό υπόστρωμα χωρίς επεξεργασία. Ίσως η ποσότητα των αζωτούχων ουσιών τους είναι τόσο μεγάλη που δηλητηριάζονται ακόμη και άλλα ψυχανθή. Πιθανόν η πρώτη μέθοδος επεξεργασίας είναι η καλύτερη για τα άχυρα των ψυχανθών.
