Γεωργία χωρίς... γη

Από το 2006, το Πανεπιστήμιο Αγκ του Ανόι, στο Βιετνάμ, έχει ένα πρωτοποριακό μεταδιδακτορικό πρόγραμμα στην αεροπονία. Το προετοίμασε και το έστησε με τη βοήθεια ενός Αμερικανού, ονόματι Στόουνερ (R. Stoner). Από τότε, το Κέντρο Ερευνών Αγροβιοτεχνολογίας του πανεπιστημίου χρησιμοποιεί τα αεροπονικά του εργαστήρια για να μετατρέπει σπόρους πατάτας σε έτοιμα για μεταφύτευση φυτά, εντός μόλις τριών ημερών! Στην ιστορία της γεωπονίας καταγράφηκε ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα έθνος επενδύει τόσο αποκλειστικά στην αεροπονία για να αναπτύξει έναν γεωργικό τομέα, να πιάσει τους οικονομικούς στόχους του για την ενίσχυση των αγροτών του, να βελτιώσει την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων του και να αυξήσει την παραγωγή τους. Αλλά... τι είναι αυτή η αεροπονία και γιατί οι Βιετναμέζοι κάλεσαν σε βοήθεια έναν εκπρόσωπο των μεγαλύτερων εχθρών τους στην ιστορία του 20ού αιώνα;

Για να βρούμε τις απαντήσεις θα πρέπει να γυρίσουμε επτά δεκαετίες πίσω, στο 1942. Τότε, ο βοτανολόγος W. Carter ήταν ο πρώτος που- μαγεμένος από τις «επιφυτικές» ορχιδέες που φύτρωναν ψηλά στα δένδρα των τροπικών δασών- μελέτησε το φαινόμενο και κατέγραψε μια μέθοδο καλλιέργειας φυτών σε ατμό. Δύο χρόνια μετά ανακαλύφθηκαν λεμόνια που φύτρωναν σε τέτοιο περιβάλλον και το 1952 ήταν ο G. F. Τrowel που πρωτοκαλλιέργησε μηλιές σε περιβάλλον ψεκασμού. Πέντε χρόνια μετά ο F. W. Went καλλιέργησε καφέ και ντομάτες με τις ρίζες τους κρεμασμένες στον αέρα και... πρωτοσυλλάβισε τον όρο «αεροπονία».

Τι είναι η αεροπονία

Απ΄ όπου ξεκίνησαν όλα: δενδρόβια ορχιδέα που ανθίζει δίχως χώμα

Η βασική αρχή της αεροπονίας είναι η ανάπτυξη φυτών που αιωρούνται σε κλειστό ή ημίκλειστο περιβάλλον ενώ οι ρίζες τους, όπως και το κατώτερο τμήμα των φυτών, ποτίζονται διά ψεκασμού από ένα υδατικό διάλειμμα πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Το περιβάλλον τους διατηρείται απαλλαγμένο από μικρόβια και φορείς ασθενειών, οπότε τα φυτά αναπτύσσονται υγιέστερα και ταχύτερα από ό,τι σε οποιοδήποτε χωμάτινο περιβάλλον. Οπως διαπιστώθηκε, οι ευνοϊκότατες αυτές συνθήκες ανάπτυξης ισχύουν για κάθε είδος φυτών, φρούτων, λουλουδιών ή άλλης φυτικής καλλιέργειας. Βέβαια, για να λέμε όλη την αλήθεια, η τροφοδοσία των ριζών γίνεται με υδατικό διάλυμα, άρα η αεροπονία παραμένει υποκλάδος της υδροπονίας - που πρωτογνωρίσαμε στους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας, 2.410 χρόνια πριν από σήμερα. Αλλά, συγκρινόμενη με την ευρύτερα γνωστή υδροπονία, η αεροπονία απαιτεί πολύ μικρότερη παροχή νερού και ενέργειας ανά τετραγωνικό μέτρο καλλιέργειας. Επίσης, ο ψεκασμός των θρεπτικών ιχνοστοιχείων στις ρίζες επιφέρει και μεγαλύτερη οξυγόνωση της «ριζόσφαιρας», με αποτέλεσμα την ταχύτερη ανάπτυξη των φυτών και την αποφυγή παθογενειών.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών συνοψίζεται στην άκρως εντυπωσιακή επίδοση επίτευξης σοδειών με 99% λιγότερο νερό, 50% λιγότερα θρεπτικά στοιχεία και σε 45% λιγότερο χρόνοόλα χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα! Οπότε η αεροπονία προκύπτει να είναι ταυτόχρονα η πιο οικολογική και η πιο αποδοτική οικονομικά μέθοδος καλλιέργειας.

Ιδανική λύση για το Διάστημα...

Η εξέλιξη των αεροπονικών συστημάτων: από το «φουσκωτό» του Στόουνερ για τη ΝΑSΑ και την πρώτη εμπορική συσκευή του 1983, στις «αεροζαρντινιέρες» της GΗΕ και στον «αερόκηπο» κουζίνας της ΑeroGrow

Τα προσόντα της «σπαρτιατικής» σε λιτότητα και επιδόσεις αεροπονίας τράβηξαν το ενδιαφέρον των επιστημόνων που έψαχναν τρόπους επιβίωσης εκτός του πλανήτη μας: Το 1960, τα πρώτα «αερόβια» φυτά μεταφέρθηκαν στο Διάστημα, μέσω της αποστολής Sputnik 4. Το 1996, η ΝΑSΑ χρηματοδότησε την έρευνα του πρωτοπόρου της αεροπονικής καλλιέργειας Στόουνερ, για ένα κλειστό βιοελεγχόμενο σύστημα αεροπονίας. Απόρροια της επιτυχίας του Στόουνερ στην έρευνα αυτή ήταν αφενός η ανανέωση των ελπίδων μας για αγροκαλλιέργειες στον Αρη και αφετέρου η... πρόσληψή του από το Βιετνάμ, για να δώσει ελπίδες στους αγρότες του. Εμμεσα, όμως, τα κατορθώματα του Στόουνερ οδήγησαν και σε δύο άλλες άκρως ενδιαφέρουσες εξελίξεις: Ενας ολόκληρος νέος κλάδος δημιουργήθηκε- η «αεροπονική βιοκαλλιέργεια» - με αντικείμενο την καλλιέργεια φαρμάκων ή... καυσίμων μέσα σε φυτά. Το πιο πρόσφατο (και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τη χώρα μας) παράδειγμα ήταν η επίτευξη είδους καπνού που εμπεριέχει στα φύλλα του έλαια πολύ πιο αποδοτικά από τα ορυκτέλαια!

... και για το σπίτι
Η δεύτερη εντυπωσιακή εξέλιξη ήταν η εμπορικοποίηση μικρών συστημάτων αεροπονίας, κατάλληλων για αγροπαραγωγή ακόμη και στις κουζίνες των διαμερισμάτων πολυκατοικιών! Συσκευές όπως εκείνες της αμερικανικής Αerogrow ή της γαλλικής GΗΕ πωλούνται αντί 100- 300 ευρώ και μέσω Διαδικτύου, δημιουργώντας κυριολεκτικά μια νέα οικολογική μόδα στα νοικοκυριά. Τα ρεπορτάζ στα τηλεοπτικά δίκτυα έχουν ανάψει (βλ. π.χ. το www.youtube.com/ watch? v=m6o5LΤl6GJw) και πολλοί εθελοντές της οικολογίας προσφέρουν τεχνογνωσία για την κατασκευή τέτοιων φθηνών αεροπονικών συστημάτων από όλους μας (βλ. http://alternativeinnovation.com). Τέλος, η ευελιξία κάθετηςδιαμόρφωσης τέτοιων κατασκευών εμπνέει αρχιτέκτονες στη σχεδίαση ουρανοξυστών-κρεμαστών κήπων, όπου τα φυτά αναπτύσσονται στους τοίχους τους (βλ. www.verticalfarm.com/designshtml), αντλώνταςτην απαραίτητη ενέργεια από ανεμογεννήτριες στην ταράτσα τους. Η υλοποίησή τους ετοιμάζεται ήδη σε διάφορες μεγαλουπόλεις του κόσμου, αλλά τα πιο μεγαλεπήβολα σχέδια προβλέπεται να πραγματωθούν στην Κίνα, που έχει ήδη αποφασίσει την αναμόρφωση των πόλεών της με πολυκατοικίες-ορυζώνες!

Δεν ξέρω πόσο θελκτικά ακούγονται όλα αυτά στους δικούς μας αγρότες ή στους χαράκτες της αγροτικής μας πολιτικής. Προσωπικά, πάντως, έχω ήδη εντοπίσει μέσω Διαδικτύου τα ελληνικά καταστήματα που εμπορεύονται τα απαραίτητα υλικά και θρεπτικές ουσίες, για να μετατρέψω τις ζαρντινιέρες μου σε αεροπονικούς μπαχτσέδες. Ισως, αν το κράτος «δει αλλιώς» το θέμα των ημιυπαίθριων χώρων, να με ακολουθήσει σύντομα και όλη η γειτονιά!