Η γητευτής των εντόμων

Το θερμοκήπιό της στην Κρήτη είναι ένα θαυμαστό οικοσύστημα όπου δεν πέφτει κανένα φυτοφάρμακο -χημικό ή βιολογικό- και συμβιώνουν, αρμονικά για τα φυτά, ωφέλιμα και βλαβερά έντομα. Η ίδια γνωρίζει κάθε ζουζουνάκι με το επιστημονικό του όνομα και το κυριότερο, ξέρει να καθοδηγεί τις διαθέσεις του! Παρ' όλα αυτά, η Καλή Χριστοδουλοπούλου δεν μπορεί να πουλήσει τα προϊόντα της ως βιολογικά... Οταν έφτασα στο κτήμα, ένα θερμοκήπιο 2 στρεμμάτων με λαχανικά, βρήκα την Καλή Χριστοδουλοπούλου, πρόεδρο του Συλλόγου Βιοκαλλιεργητών Λαϊκών Αγορών Κρήτης, με ένα μεγεθυντικό φακό στο χέρι να ψάχνει τα φύλλα των φυτών σαν να αναζητούσε κάτι εξαιρετικά σημαντικό. Ηταν. Εψαχνε τους πληθυσμούς των διαφόρων εντόμων που υπάρχουν στο θερμοκήπιο. Από την ισορροπία ανάμεσα στα βλαβερά και τα ωφέλιμα έντομα εξαρτάται η σοδειά της, πολύτιμη για έναν άνθρωπο που ζει από αυτή τη δουλειά. Ωστόσο, μελιτζάνες, αγγούρια, ντομάτες, πιπεριές, βρίσκονταν κρεμασμένες σχεδόν έτοιμες να πέσουν από τα φυτά. Δεν ρώτησα γιατί δεν τα μαζεύει, μου φάνηκε αδιακρισία, και όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, είχα δίκιο. Για την ώρα περιορίστηκα στο να ρωτήσω τα τυπικά. Ενα αλλιώτικο θερμοκήπιο «Oταν ήρθαμε στην Κρήτη με τον άντρα μου άρχισα να ασχολούμαι με τις καλλιέργειες στα κτήματα που είχαν οικογενειακώς. Στην αρχή έκανα συμβατική καλλιέργεια, αλλά προσπαθούσα να μη χρησιμοποιώ βαριά φυτοφάρμακα, να τηρώ όλα όσα πρέπει σε σχέση με τους χρόνους αναμονής κ.λπ. Σιγά σιγά, άρχισα να τα κόβω. Μπαίνοντας σε ένα θερμοκήπιο για να ψεκάσω ένιωθα ότι αυτοκτονώ». Περπατώντας έχουμε πια μπει για τα καλά μέσα στο θερμοκήπιο. Εκτός από την υψηλή θερμοκρασία που υπάρχει μέσα στα θερμοκήπια, τίποτε άλλο δεν θυμίζει το αποστειρωμένο και τακτοποιημένο περιβάλλον ενός συνήθους θερμοκηπίου. Μέλισσες βουίζουν γύρω από τα άνθη των φυτών, μικρά ζουζουνάκια χοροπηδούν από φύλλο σε φύλλο, σαύρες κρύβονται κάτω από το πλούσιο φύλλωμα μιας αγγουριάς και κάποια κοτσύφια έχουν στήσει τη φωλιά τους στην κορυφή μιας ντοματιάς. Μέσα στη φωλιά υπάρχουν ήδη τρία αυγά, τα οποία η Καλή προσέχει σαν τα μάτια της. «Τα φυτοσέιλους είναι ένα αρπαχτικό σαν αραχνίτσα που τρώει τον τετράνυχο, ένα ελάχιστο έντομο, διάφανο σαν να έχει φτιαχτεί από σιλικόνη με μαύρα στίγματα που λατρεύει τα λαχανικά -ντομάτες, μελιτζάνες κ.τ.λ.». Κρατώντας τον μεγεθυντικό φακό, η Καλή μου συστήνει τους υπόλοιπους «ενοίκους» του κτήματος. Το μακρόλοφους, το όριους, το νεσντιόκορις, τα λεγόμενα ωφέλιμα από τη μία, αλλά και τη μελίγκρα, τον αλευρώδη και τη θρύπα, τα επιζήμια από την άλλη. Καθώς η ξενάγηση προχωράει αναρωτιέμαι «πώς βρέθηκαν όλα αυτά εδώ μέσα» και αποφασίζω να εκφράσω ανοιχτά την απορία μου. Τίποτα που «σκοτώνει» δεν πέφτει στο κτήμα «Εξω στο χωράφι που βρίσκεται γύρω από το θερμοκήπιο δεν οργώνω, οπότε υπάρχουν όλα τα έντομα και τα βλαβερά και τα ωφέλιμα. Ερχεται λοιπόν το βλαβερό απέξω, δουλεύει, και σε λίγο το παίρνει χαμπάρι και το ωφέλιμο και έρχεται και αυτό», μου εξηγεί. Και έως τότε σου έχουν φάει όλη την παραγωγή, συμπληρώνω. «Μπορείς να κάνεις και εισαγωγή από ωφέλιμα. Οπως έχω κάνει με τα όριους, ένα είδος αρπακτικού που τρώει τον αλευρώδη», λέει η Καλή και μου δείχνει ένα ματσάκι ξερά χόρτα που είναι κρεμασμένα σε διάφορα σημεία πάνω από τα φυτά. «Αυτό είναι ένα φυτό που λέγεται φινελαία και βρίσκεται στα βουνά. Οταν είναι ανθισμένο έχει όριους (που τρώει τη θρύπα), γιατί αυτά είναι γυροφάγα και γεννούν τα αυγά τους μέσα στα άνθη για να μπορούν να φάνε γύρη και να μεγαλώσουν. Τα μαζεύω λοιπόν και τα κρεμάω στο θερμοκήπιο, οπότε τρώνε τη θρύπα. Ξέρεις όταν τρώνε θρύπες γίνονται πιο γόνιμα. Οπότε και εμένα μου κάνουν τη δουλειά μου και εκείνα πολλαπλασιάζονται πιο γρήγορα». Εχω μείνει άναυδη με το μάθημα φυσικής ιστορίας «περί εντόμων στη βιοκαλλιέργεια». «Πώς τα έμαθες όλα αυτά;» ρωτάω. «Τα βλαβερά τα γνώριζα, αλλά μετά σιγά σιγά άρχισα να μαθαίνω και για τα ωφέλιμα. Με βοήθησε πολύ ο κ. Νίκος Ροδιτάκης που είναι διδάκτωρ εντομολογίας εδώ στην Κρήτη», μου απαντά και με κερνάει μια ντομάτα από τη δικιά της, αυτή δηλαδή που φτιάχνει από σπόρο που φυλάει κάθε χρόνο. Η Καλή δεν χρησιμοποιεί τίποτα «που σκοτώνει», όπως λέει, στο κτήμα της γιατί πάντα μαζί με τους εχθρούς σκοτώνονται και τα ωφέλιμα, οπότε διαταράσσεται η ισορροπία. «Βάζοντας ας πούμε σαπούνι και νερό που κάνει άριστη δουλειά, σκοτώνεις τη μελίγκρα αλλά σκοτώνεις και φυτοσέιλους», εξηγεί. Απλώς παρακολουθεί καθημερινά τη μάχη και βοηθάει με τα μέσα που διαθέτει τα ωφέλιμα να νικήσουν. «Δεν τα αφήνεις εντελώς στην τύχη τους, τα βοηθάς. Ο τετράνυχος θέλει πολλή ξηρασία και το φυτοσέιλους που τον τρώει χρειάζεται υγρασία. Για να επιτύχω γρήγορη καταπολέμηση του τετράνυχου τις ώρες που έχει μεγάλη ξηρασία περνάω με το ψεκαστικό και ρίχνω νερό», εξηγεί τις μεθόδους της η Καλή. Μια μέλισσα ζουζουνίζει ή καλύτερα ένας βομβίνος. «Αυτούς πρέπει να τους αγοράσεις και να τους βάλεις μέσα στο θερμοκήπιο για να κάνουν την επικονίαση των φυτών και να δέσουν καρπούς». Αυτή η διαδικασία σε συμβατικά θερμοκήπια γίνεται με ορμόνες. Η Καλή... εκτός συστήματος Ολη αυτή η δουλειά σημαίνει ότι τις περισσότερες ώρες της ημέρας βρίσκεται στο θερμοκήπιο και παρακολουθεί τι συμβαίνει. «Πραγματικά θα μπορούσα να πάρω έναν εργάτη, αλλά προτιμώ να προσπαθώ μόνη μου. Ετσι ελέγχω το θερμοκήπιο καλύτερα». Υπάρχουν φορές που παρουσιάστηκαν προβλήματα, τα οποία δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει; Η Καλή είναι κάθετη: «Εφόσον ξέρεις τις συνθήκες που αναπτύσσονται οι ασθένειες μπορείς να ελέγξεις το περιβάλλον, δεν χρειάζεσαι φάρμακα. Μέσα στο θερμοκήπιο μπορείς θαυμάσια με τον έλεγχο της υγρασίας και του αερισμού να ρυθμίσεις τα πάντα», μου εξηγεί. Βέβαια δεν μπορείς να περιμένεις ότι θα έχεις προϊόντα όπως τα συμβατικά, όλα ίδιου μεγέθους, χωρίς κανένα στίγμα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι βιοκαλλιεργητές προτιμούν τη λαϊκή. «Εκεί μπορούμε να έχουμε προσωπική επαφή με τους ανθρώπους να τους εξηγήσουμε», λέει η Καλή. Η παρουσία βέβαια στο κτήμα απαραίτητη, σχεδόν συνεχής. Οπως παραδέχεται, ανάμεσα στα φυτά νιώθει ζωντανή, αισθάνεται ότι βρήκε ένα προορισμό στη ζωή ή τουλάχιστον... αισθανόταν έως φέτος τον Φεβρουάριο. Τότε η εταιρεία πιστοποίησης έκανε έλεγχο στο χωράφι της και ανακάλυψε μυκητοκτόνο. Αμέσως τη διέγραψαν από το «σύστημα», οπότε δεν μπορεί να πουλήσει τα προϊόντα της ως βιολογικά, τουλάχιστον για φέτος. Η ίδια δεν μπορούσε να καταλάβει τι συμβαίνει. Λίγες μέρες αργότερα ανακάλυψε ότι μυκητοκτόνο είχε πέσει στη χαβούζα από την οποία πότιζε το χωράφι της. Ηταν φανερό ότι αν η ίδια ήθελε να χρησιμοποιήσει μυκητοκτόνο δεν θα το διέλυε μέσα στη χαβούζα καθώς έτσι θα χρειαζόταν τεράστιες ποσότητες για να αποδώσει. Αλλωστε, γιατί κάποιος που έχει κάνει τόσο κόπο να διακινδυνέψει κάτι τέτοιο; Ωστόσο, ο νόμος είναι νόμος, τουλάχιστον όσον αφορά τους βιοκαλλιεργητές, και έτσι η Καλή «βγήκε από το σύστημα». Η ίδια με μεγάλη δυσκολία μιλάει γι' αυτό. Ούτε να μαζέψει τη σοδειά δεν προσπαθεί από τότε που το έμαθε. Αλλωστε, τι νόημα έχει αφού δεν μπορεί να την πουλήσει. Ωστόσο, είναι αισιόδοξη. Σύντομα τα πράγματα θα διορθωθούν, λέει. Πάντως για μένα, που δοκίμασα τα λαχανικά της, δεν ξέρω αν διαθέτουν πιστοποιητικό, σίγουρα όμως διαθέτουν γεύση και άρωμα...