ΤΟ ΠΡΟΒΑΤΟ ΚΑΙ Η ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΖΩΗ

Η εκτροφή προβάτων (με αυτό εννοούμε εκτροφή προβάτων και αιγών) υπήρξε μία σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη ανα τους αιώνες. Μαζί με την οικονομική τους αξία, τα πρόβατα και η ποιμενική ζωή έχουν συνδεθεί με μια πλούσια πολιτιστική παράδοση, η οποία περιλαμβάνει ποικίλα πολιτιστικά αγαθά, υλικής και μη υλικής υπόστασης. Παράλληλα, δύο χαρακτηριστικά της ποιμενικής ζωής έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για την δημιουργία ενός μοναδικού τύπου  πολιτισμού σχετικά με κτηνοτροφικές δραστηριότητες: η στενή επαφή του βοσκού με τη φύση και η απομόνωση της ποιμαντικής δραστηριότητας.
Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά ήταν πολύ σημαντικότερα στην κτηνοτροφία των προβάτων απότι άλλων ζώων, λόγω της ανάγκης να μεταφερθούν τα κοπάδια στα βουνά και να παραμείνουν εκεί κατά τους θερμούς μήνες του έτους. Αυτή η συνεχής μετακίνηση από τα ορεινά στα πεδινά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του χειμώνα αντίστοιχα, συνέβαλε στον εμπλουτισμό της πολιτισμοκής κληροωομιάς των κοινοτήτων που συμμετείχαν σε αυτή τη δραστηριότητα και δημιούργησε μοναδικά πολιτιστικές καταγραφές σχετικά με τις διαδρομές που ακολουθούν οι βοσκοί και οι αγέλες, γνωστές και ως διαδρομές νομαδικής διαχείμασης.
Η ύπαρξη αυτών των κοινών χαρακτηριστικών της ποιμενικής ζωής, τα οποία συναντόνται ακόμη και σήμερα σε περιοχές της Ευρώπης που γίνεται εκτροφή προβάτων, έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν και πολλά κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά ανάμεσα στις Ευρωπαικές χώρες. Ταυτόχρονα, συνέβαλαν στην κοινωνική υποβάθμιση του επαγγέλματος του βοσκού κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα: ένα επάγγελμα που δεν ήταν πολύ δημοφιλές στους νέους των αγροτικών περιοχών με αποτέλεσμα να ασχοληθούν με αυτό κυρίως οι μετανάστες, ενώ παράλληλα άλλαξαν οι προοπτικές που μπορει να προσφέρει το επάγγελμα με την ανάπτυξη εντατικής κτηνοτροφίας στις πλουσιότερες και πιο ανεπτυγμένες περιοχές. Μέσω της μελέτης των πολιτιστικών χαρακτηριστικών της νομαδικής ζωής των βοσκών, διάφορα θέματα έρχονται στο προσκήνιο: πρόκειται για ένα τρόπο ζωής που συνδέεται στενά με τη φύση, διατηρώντας μια σχεδόν αρχέγονη σχέση με αυτήν, γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζεται σε πολλές πολιτιστικές εκφράσεις, όπως η μουσική , τα έθιμα, τον ρουχισμό, τη διαχείριση των ζώων, την αρχιτεκτονική, τη κουζίνα και πολλά άλλα.
Η ιστορία της κτηνοτροφίας των προβάτων στην Ευρώπη έχει αφήσει εμφανή ίχνη σχετικά με τα δρομολόγια που νομαδικής διαχείμασης που είναι διατηρημένα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο. Οι διαδρομές αυτές εξελίχθηκαν σε διαδρομές οικονομικής ανάπτυξης, ενισχύοντας την προώθηση εμπορικών δραστηριοτήτων καθώς και στλεγασης, εστίασης και συμπληρωματικών γεωργικών δραστηριοτήτων, συνβάλλοντας επίσης στην δημιουργία οικισμών με μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Παρόλο που ο τρόπος ζωής του βοσκού προβάτων δεν έχει αλλάξει σημαντικά σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες έχουν αλλάξει και το πολιτιστικό υπόβαθρο αυτής της δραστηριότητας έχει υποτιμηθεί. Συγκεκριμένα, η κοινωνική θέση του βοσκού έχει υποβαθμιστεί σημαντικά, καθώς ο ιδιοκτήτης του ζωικού κεφαλαίου δεν είναι συνήθως αυτός που φροντίζει και βόσκει τα ζώα.
Η απορρόφηση των μεταναστών ή των φτωχών σε αυτό το επάγγελμα συνοδευόμενη από πολύ χαμηλούς μισθούς, δημιούργησε μια κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού σχετικά με το επάγγελμα του κτηνοτρόφου. Οαπομονωμένος τρόπος ζωής του βοσκού, τουλάχιστον για ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του, καθιστά αυτό το φαινόμενο ακόμη πιο έντονο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλές αγροτικές περιοχές της Ευρώπης, οι γυναίκες δεν επιθυμούν να τελέσουν γάμο με βοσκούς, απομακρύνοντας κατά συνέπεια τους νέους άνδρες από αυτό το επάγγελμα. Το πολιτισμικό υπόβαθρο του επαγγέλματος του βοσκού έχει αλλάξει και συνεχίζει να αλλάζει όλο και πιο γρήγορα, θέτοντας σε κίνδυνο την ακόμα μεγαλύτερη υποβάθμιση του  που μπορει να οδηγήσει στο να χαθεί μια πλούσια και σημαντική πολιτιστική κληρονομιά, η οποία μπορεί να προσφέρει στη σύγχρονη κοινωνία μας πολύτιμα μηνύματα βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων.
Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψην ότι η εκτροφή προβάτων είχε αρχίσει να υποβαθμίζεται και η κοινωνική και οικονομική αξία της να μειώνεται σημαντικά κατά το δεύτερο μέρος του 20ου αιώνα. Η πτώση φέρνει στο προσκήνιο τον κίνδυνο να υπονομευθεί η πολύτιμη κληρονομιά που περιβάλλει τη δραστηριότητα αυτή, μια κληρονομιά που μπορεί να χαθεί εντελώς, ειδικά με τις νέες μεθόδους εκτροφής και εκμετάλλευσης προβάτων, η οποία κατά τον 21ο αιώνα λαμβάνει μια νέα μορφή, πιο εντατική και ελεγχόμενη , προκειμένου να επιβιώσει οικονομικά το επάγγελμα του βοσκού.
Είναι επίσης σημαντικό να αναφερθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εκτροφής προβάτων. Η εκτροφή αιγοπροβάτων διαδραματίζει ρόλο καθοριστικής σημασίας στην προστασία του περιβάλλοντος, που περιλαμβάνει φυσικά τη συντήρηση των λιγότερο εύφορων περιοχών, τη βιοποικιλότητα, τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και της ποιότητας του νερού. Επιπρόσθετα, βοηθά στην πρόληψη από τη διάβρωση του εδάφους καθώς και από πλημμύρες, χιονοστιβάδες και πυρκαγιές. Πρόβατα και αίγες ζουν σε περιοχές που έχουν χαμηλότερη ποιότητα εδάφους. Επομένως η εκτροφή τους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. (Έκθεση σχετικά με το μέλλον του τομέα των προβάτων / αιγοπρόβατα στην Ευρώπη (2007/2192 (INI)) - Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου).
Η πρόταση αυτή υποστηρίζει ότι αναδυκνύοντας το πολιτιστικό υπόβαθρο των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων σε όλα τα επίπεδα, βοηθάμε ένα κοινό και σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής κληρονομιάς να διατηρηθεί, ενώ ταυτόχρονα μέσω αυτής της προσπάθειας μπορεί να ενθαρρυνθεί η καλλιτεχνική δραστηριότητα της χειροτεχνίας, να προωθηθεί ο τουρισμός, να ενισχυθεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητα σχετικά με την εκτροφή των προβάτων, να αναγνωριστεί η κοινωνική ταυτότητα των ορεινών περιοχών και επιτευχθεί η αναβίωση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων που έχουν υποβαθμιστεί η χαθεί.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η κοινή πολιτιστική ταυτότητα των περιοχών εκτροφής προβάτων μπορεί να ενισχυθεί μέσω ενός δικτύου εκτροφής προβάτων, δημιουργία μουσειών που θα προβάλλουν την ποιμενική ζωή,  κέντρών πληροφόρησης, καθώς και εκδόσεις, εκθέσεις και συνέδρια με στόχο να ευαισθητοποιήσει το κοινό και οι εθνογράφοι ως προς την αξία αυτού του επαγγέλματος και την κουλτούρα που το αντιπροσωπεύει. Για να επιτευχθεί αυτό, η ομάδα του έργου υιοθετεί μια διεπιστημονική προσέγγιση, με στόχο να ερμηνεύσει και να αξιολογήσει την την κουλτούρα της ποιμενικής ζωής στην Ευρώπη, κατά το παρελθόν αλλά και το παρόν, βασιζόμενοι σε οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες που διαμορφώνουν τον τρόπο ζωής των εκτροφέων προβάτων.

Συστήματα εκτροφής αιγοπροβάτων στη χώρα μας

Τα συστήματα εκτροφής των αιγοπροβάτων στη χώρα μας διακρίνονται σε τρεις τύπους:

Α) Οικόσιτο σύστημα

Το σύστημα αυτό αφορά στην εκτροφή μικρού αριθμού προβάτων ή αιγών (1-10) ανά οικογένεια, που κρατούνται στο στάβλο και τρέφονται με έτοιμες ζωοτροφές (χονδροειδείς και συμπυκνωμένες). Η εκτροφή τους αποσκοπεί κυρίως στην κάλυψη των αναγκών της οικογένειας σε ζωϊκά προϊόντα. Τα ζώα που εκτρέφονται με αυτό το σύστημα αν και ανήκουν σε βελτιωμένες φυλές, συνήθως οι αποδόσεις τους είναι μικρότερες από το μέσο όρο.

Β) Ποιμνιακή μη μετακινούμενη εκτροφή

Στο σύστημα αυτό τα ζώα βόσκουν στα λιβάδια κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες. Συνήθως βόσκουν στα λιβάδια την άνοιξη, το φθινόπωρο και το χειμώνα. Κατά τη διάρκεια του θέρους τα ζώα βόσκουν στα υπολείμματα των δημητριακών μετά τη συγκομιδή των καρπών (καλαμιές). Τα ζώα βόσκουν στα λιβάδια, που ανήκουν στα όρια του δημοτικού διαμερίσματος, στο οποίο μένει μόνιμα ο ιδιοκτήτης-κτηνοτρόφος χωρίς να μετακινούνται έξω από αυτά.

Ορισμένοι κτηνοτρόφοι συνηθίζουν να μετακινούν τα ζώα τους κατά το θέρος σε λιβάδια μεγαλύτερου υψομέτρου εντός όμως των ορίων του δημοτικού διαμερίσματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια οι κτηνοτρόφοι χορηγούν στα ζώα τους σημαντικές ποσότητες αγορασμένων ζωοτροφών καθ’όλη τη διάρκεια του έτους. Η εκτεταμένη αυτή εφαρμογή της συμπληρωματικής διατροφής μετατρέπει το σύστημα εκτροφής σε ημιεντατικό, πράγμα που συνεπάγεται την πλημμελή αξιοποίηση της βοσκήσιμης ύλης, που παράγεται στα λιβάδια και την αύξηση του κόστους των παραγομένων προϊόντων.

Με το σύστημα αυτό εκτρέφεται ο μεγαλύτερος όγκος των αιγοπροβάτων (το 85% των προβάτων και το 82% των αιγών) στη χώρα μας.

Γ) Ποιμνιακή μετακινούμενη εκτροφή

Στο σύστημα αυτό τα ζώα μετακινούνται κατά τη θερινή περίοδο σε λιβάδια της ορεινής ζώνης εκτός του δημοτικού διαμερίσματος, στο οποίο είναι η βάση τους για να αξιοποιήσουν τα λιβάδια κυρίως των ψευδαλπικών περιοχών. Το φθινόπωρο τα ζώα επιστρέφουν και πάλι στην πεδινή ζώνη (χειμαδιά). Το σύστημα αυτό θεωρείται ως ένα οικολογικό σύστημα διαχείρισης των λιβαδιών και στο παρελθόν το ακολουθούσε ένα σημαντικό μέρος των κτηνοτρόφων. Σήμερα μετακινούνται μόνο το 7% των προβάτων και το 5% των αιγών της χώρας μας.

 Η Διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβάτων

Η παραγωγικότητα των εκτρεφόμενων παραγωγικών μηρυκαστικών (βοοειδών, προβάτων, γιδιών) καθορίζεται από το γενότυπό τους και επηρεάζεται από την κατάσταση της υγείας τους και το περιβάλλον εκτροφής τους. Με τον όρο περιβάλλον εκτροφής υπονοούμε τις συνθήκες σταβλισμού, τη μεταχείριση των ζώων, καθώς και τη διατροφή τους. Η διατροφή αποτελεί βασικό στοιχείο της εκτροφής όλων των παραγωγικών ζώων αφού επηρεάζει άμεσα τις αποδόσεις και την υγεία τους. Επιπλέον, το απαιτούμενο κόστος για τη διατροφή των εκτρεφόμενων ζώων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την οικονομικότητα της εκτροφής. Σε ό,τι αφορά στα πρόβατα, υπολογίζοντας για παράδειγμα το κόστος για τη διατροφή μιας προβατίνας σε ετήσια βάση προκύπτει ότι είναι περίπου 160 ευρώ. Το κόστος αυτό υπολογίζεται υποθέτοντας ότι χρειάζονται περίπου 250 χλγ. συμπυκνωμένων ζωοτροφών (x 0,20 ? = 50 ?), 250 χλγ. σανού (π.χ. μηδικής, x 0,16€= 40€), 600 χλγ. ενσιρώματος (x 0,1€ = 60€) και 100 χλγ. άχυρο (x 0,1€ = 10€) για τη διατροφή της προβατίνας. Αν και οι παραπάνω τιμές είναι ενδεικτικές φαίνεται ότι το κόστος διατροφής ισοδυναμεί σχεδόν με το 50% των εσόδων από μία προβατίνα (χωρίς να υπολογίζονται οι επιδοτήσεις).

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να δοθούν μερικές βασικές αρχές και οδηγίες για την εκτροφή και ειδικότερα τη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβατίνων ανάλογα με το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Θα πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι το θέμα της διατροφής των προβάτων, ιδιαίτερα των γαλακτοπαραγωγών, είναι αρκετά σύνθετο και δεν μπορεί να γίνει καταρτισμός σιτηρεσίων με γενική εφαρμογή σε όλες τις εκτροφές. Έτσι, ο ασχολούμενος με τη διατροφή των προβάτων θα πρέπει να προσαρμόσει τις οδηγίες που δίνονται εδώ, αλλά και να ανατρέξει σε εξειδικευμένα συγγράμματα διατροφής ώστε να επιτύχει την καλύτερη κάλυψη των αναγκών σε θρεπτικές ουσίες των προβατίνων στις επιμέρους εκτροφές που έχει υπό την επίβλεψή του.

Ζωοτροφές και παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωσή τους
Οι ζωοτροφές γενικά διακρίνονται σε χονδροειδείς και συμπυκνωμένες και τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας είναι:

Χονδροειδείς Ζωοτροφές	Συμπυκνωμένες Ζωοτροφές
Υψηλό ποσοστό κυτταρινών Μεγάλος όγκος Χαμηλή πεπτικότητα Φτωχές σε πεπτή ενέργεια Χαμηλή πυκνότητα	Φτωχές σε κυτταρίνες Μικρός όγκος Υψηλή πεπτικότητα Πλούσιες σε πεπτή ενέργεια Υψηλή πυκνότητα

Οι ζωοτροφές που συνηθέστερα χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των προβάτων δίνονται στο Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Κυριότερες ζωοτροφές

Καλαμπόκι	Σόγια	Σανοί (μηδικής, βίκου)
Κριθάρι	Super Σόγια	Άχυρο (σιταριού, κριθαριού)
Σιτάρι σκληρό	Ηλιάλευρο	Ενσιρώματα (Καλαμποκιού, μηδικής, βίκου)
Βαμβακόπιτα	Kτηνοτροφική Γλουτένη	Μηδική pellets
Βαμβακόσπορος	Διάφορες πούλπες	Πίτυρα
Βαμβακάλευρο	Μελάσσα ή μελβίνη	Αλάτι

Στον παραπάνω πίνακα δεν αναφέρονται στοιχεία για τη χημική σύνθεση των ζωοτροφών διότι οι διαφορές στη περιεκτικότητά τους σε θρεπτικές ουσίες εξαρτάται από πλήθος παραγόντων όπως:

• διαφορετικές ποικιλίες νομευτικών φυτών
• «ωριμότητα» των νομευτικών φυτών
• στελέχη = πλούσια σε κυτταρίνες
• φύλλα = πλούσια σε πρωτεΐνη και ενέργεια
• περίοδος συγκομιδής, καιρικές συνθήκες
• τρόποι αποθήκευσης συγκομιζόμενων ζωοτροφών

Είναι βασικό λάθος η συνήθης τακτική που ακολουθείται από την πλειοψηφία των ατόμων που ασχολούνται με τη διατροφή των παραγωγικών ζώων και αφορά στη κατάρτιση σιτηρεσίων με βάση τη χημική σύνθεση των ζωοτροφών από πίνακες του INRA ή του AFRC ή εγχώριων πηγών που έχουν στοιχεία από αναλύσεις ζωοτροφών της περασμένης εικοσαετίας. Οι πίνακες αυτοί είναι μόνο ενδεικτικοί. Η σωστή προσέγγιση είναι η κατάρτιση σιτηρεσίων με βάση τα αποτελέσματα χημικών αναλύσεων που έγιναν στις διαθέσιμες ζωοτροφές της εκτροφής. Τα ερωτήματα που πιθανόν προκύπτουν είναι:

Σε ποιες ζωοτροφές πρέπει να γίνονται χημικές αναλύσεις;
Απάντηση :

• σε όλες τις ζωοτροφές που χρησιμοποιούνται για τη κατάρτιση σιτηρεσίων
• χημικές αναλύσεις των διαθέσιμων ζωοτροφών (χονδροειδών και συμπυκνωμένων) κατά τακτά χρονικά διαστήματα
• χημικές αναλύσεις δειγμάτων του σιτηρεσίου

Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία αφού στη πράξη αποδεικνύεται ότι στα στάδια που μεσολαβούν από την κατάρτιση ενός σιτηρεσίου, για παράδειγμα με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, μέχρι την ανάμιξη των ζωοτροφών και τη παράθεσή τους στα ζώα το αρχικό σιτηρέσιο αλλάζει. Η αλλαγές αυτές οφείλονται είτε στην έλλειψη υποδομών για ακριβείς ζυγίσεις των συστατικών του σιτηρεσίου, είτε σε πλημμελή προσοχή από το προσωπικό που ασχολείται στην επιχείρηση.

Τι θα πρέπει να ελέγχει στις ζωοτροφές και στο σιτηρέσιο;
Απάντηση
Θα πρέπει να προσδιοριστεί η περιεκτικότητα σε:

• ξηρή ουσία (Ξ.Ο.)
• πρωτεΐνες
• ενέργεια
• κυτταρίνες (όχι απλά ολικές κυτταρίνες αλλά NDF και ADF).

Η περιεκτικότητα σε ασβέστιο, φωσφόρο, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία δεν είναι απαραίτητο να ζητείται σε αναλύσεις ρουτίνας των ζωοτροφών. Θα πρέπει όμως να γίνονται περιοδικές αναλύσεις δειγμάτων του σιτηρεσίου για ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, χαλκό, και θείο. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία των χημικών αναλύσεων θα πρέπει να γίνεται διόρθωση των τιμών των συστατικών των ζωοτροφών που περιέχονται στους υπάρχοντες πίνακες και στη βάση δεδομένων των προγραμμάτων κατάρτισης σιτηρεσίων με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Επιπλέον, στο σιτηρέσιο θα πρέπει να προστίθεται, ανάλογα με τις ανάγκες, αλάτι, σόδα, φωσφορικό μονοασβέστιο, φωσφορικό διασβέστιο σε περίπτωση που δεν περιέχονται στα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές). Τα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές) θα πρέπει πάντοτε να περιλαμβάνονται στο σιτηρέσιο των προβατίνων ανεξάρτητα από το παραγωγικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Για παράδειγμα, κατά την ξηρά περίοδο οι προβατίνες θα πρέπει να λαμβάνουν ειδικό «ισορροπιστή» κατάλληλης σύνθεσης. Στην πράξη ο έλεγχος της καταλληλότητας του σιτηρεσίου γίνεται με προσεκτική παρατήρηση των ζώων στα οποία χορηγείται. Έτσι, θα πρέπει:

• να ελέγχονται τα τυχόν υπολείμματα του σιτηρεσίου,
• το ύψος της γαλακτοπαραγωγής να είναι αντίστοιχο της αναμενόμενης,
• να ελέγχεται η ποιότητα των κοπράνων,
• να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ο δείκτης θρεπτικής κατάστασης (ΔΘΚ) των προβατίνων ιδιαίτερα αυτών που αρμέγονται. Πρακτικά, η εκτίμηση του ΔΘΚ σε ένα ποίμνιο γίνεται με ψηλάφηση της οσφυϊκής χώρας στο 20% περίπου των προβατίνων.

Παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση ζωοτροφών

• μορφή, τύπος και τρόπος χορήγησης του σιτηρεσίου
• ποιότητα των χονδροειδών ζωοτροφών
• αναλογία συμπυκνωμένες/χονδροειδείς ζωοτροφές στο σιτηρέσιο
• περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε πρωτεΐνες
• το μέγεθος της μεγάλης κοιλίας
• ο προηγούμενος περιορισμός
• ηλικία της προβατίνας
• το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται
• διαθεσιμότητα, η ποιότητα και η κατανάλωση νερού

Ανάγκες σε θρεπτικές ουσίες
Τα εκτρεφόμενα πρόβατα έχουν ανάγκη καταρχήν από νερό το οποίο θα πρέπει να είναι πόσιμο και πάντοτε διαθέσιμο. Το σιτηρέσιο που τους χορηγείται θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες τους σε ενέργεια, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανες ουσίες. Οι ανάγκες αυτές εξαρτώνται από το σωματικό βάρος (ΣΒ) των προβατίνων και ειδικότερα από το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται, π.χ. στάδιο κυοφορίας, στάδιο γαλακτικής περιόδου και επίπεδο γαλακτοπαραγωγής. Οι ανάγκες συντήρησης είναι συνήθως ανάλογες του σωματικού βάρους το οποίο εκφράζεται σε ΣΒ0.75 και αποκαλείται «μεταβολικό βάρος». Έτσι το μεταβολικό βάρος μιας προβατίνας 50 χλγ. θα είναι 18.8 χλγ., για 60 χλγ. θα είναι 21,6 και για 70 χλγ. 24,2 αντίστοιχα..

Ανάγκες σε ενέργεια
Οι ανάγκες σε ενέργεια των γαλακτοπαραγωγών φυλών προβάτων διαφέρουν ανάλογα με το τους φορείς που τις έχουν θεσπίσει. Έτσι, τρεις είναι οι κύριες πηγές πληροφοριών, το Βρετανικό σύστημα (AFRC, 1993), το Γαλλικό σύστημα (INRA, 1989) και το Αυστραλέζικο σύστημα (CSIRO, 1990). Το αμερικάνικο σύστημα (NRC, 1985) δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο γιατί οι ενεργειακές ανάγκες των γαλακτοπαραγωγών προβάτων έχουν υπολογιστεί με βάση αυτές των κρεοπαραγωγών και εριοπαραγωγών προβάτων. Στο πίνακα 2 δίνονται οι ανάγκες σε ενέργεια (Mcal μεταβολιστέας ενέργειας, ME) των προβατίνων αντίστοιχα, για τα τρία διαφορετικά συστήματα. Αν η μεταβολιστέα ενέργεια είναι εκφρασμένη σε joules τότε θα πρέπει να γίνεται μετατροπή σύμφωνα με τον τύπο: 4.184 joules = 1 calorie.

Πίνακας 2. Ανάγκες σε ενέργεια γαλακτοπαραγωγών προβατίνων κάτω από εντατικές συνθήκες εκτροφής (Mcal μεταβολιστέας ενέργειας/ημέρα).

Γαλ/γωγή* 6.5% Λ (χλγ./ημ.)	50 χλγ. Σωματικό βάρος				60 χλγ. Σωματικό βάρος				70 χλγ. Σωματικό βάρος
	AFRC	INRA	CSIRO		AFRC	INRA	CSIRO		AFRC	INRA	CSIRO
	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ#	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ*	Σύνολο	Σύνολο	Σύνολο	Μ*
0	1,53	1,45	1,60	1,60	1,76	1,66	1,83	1,83	1,99	1,87	2,05	2,05
1	3,28	3,19	3,48	1,77	3,51	3,40	3,71	2,00	3,73	3,60	3,94	2,22
2	5,10	4,92	5,36	1,94	5,30	5,13	5,60	2,17	5,53	5,34	5,82	2,40
3	6,98	6,66	7,25	2,11	7,18	6,87	7,48	2,34	7,37	7,07	7,70	2,57
4	8,94	8,39	9,13	2,28	9,10	8,61	9,36	2,51	9,27	8,81	9,59	2,,74

* Ημερήσια ποσότητα παραγόμενου γάλακτος με λιποπεριεκτικότητα 6.5% (η αναγωγή της λιποπεριεκτικότητας σε 6.5% = συνολική ετήσια γαλακτοπαραγωγή x (0,3688+0,0971 x πραγματική λιποπεριεκτικότητα), (Pulina et al. 1989).
# M= ανάγκες συντήρησης.

Ανάγκες σε πρωτεΐνες
Ο ακριβής υπολογισμός των πρωτεϊνικών αναγκών των προβάτων και των μηρυκαστικών γενικότερα, (ανάγκες σε πεπτή πρωτεΐνη, Metabolisable protein, ΜΡ) είναι δύσκολος αφού από το σύνολο των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου ένα μέρος αποδομούνται στη μεγάλη κοιλία (ΜΚ) όπου πραγματοποιείται η σύνθεση της μικροβιακής πρωτεΐνης (MCP). Το υπόλοιπο μέρος των μη αποδομούμενων στη ΜΚ πρωτεϊνών, είτε αποδομούνται στο λεπτό έντερο (DUP), όπου και απορροφώνται με τη μορφή αμινοξέων, είτε διέρχονται αδιάσπαστες (UDP) τον πεπτικό σωλήνα και καταλήγουν στα κόπρανα. Η διαδικασία αυτής φαίνεται στην εικόνα 1.

Εικόνα 1. Η τύχη των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου στα πρόβατα

Η πεπτές πρωτεΐνες (Metabolisable protein, ΜΡ) είναι ουσιαστικά τα αμινοξέα που απορροφούνται στο λεπτό έντερο και εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα ενέργειας και αζώτου στη μικροβιακή χλωρίδα της ΜΚ. Η ποσότητα των πεπτών πρωτεϊνών δίνεται από την εξίσωση: MP (g/d) = 0.6375 MCP + DUP. Όπου MCP είναι η ποσότητα της μικροβιακής πρωτεΐνης που παράγεται στη ΜΚ και DUP είναι οι πρωτεΐνες που δεν διασπάστηκαν στη ΜΚ αλλά πέφθηκαν στη συνέχεια και τα αμινοξέα τους είναι διαθέσιμα στο λεπτό έντερο. Ανάλογα με την ποιότητα των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου υπάρχει πάντοτε ένα μικρό μέρος τους που διέρχεται τον πεπτικό σωλήνα χωρίς να χρησιμοποιηθεί (UDP) και αποβάλλεται με τα κόπρανα. Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι στη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών προβάτων θα πρέπει να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση μη πρωτεϊνικών αζωτούχων ουσιών (π.χ. ουρία) αφού ακόμα και σε πολύ μικρό ποσοστό στο σιτηρέσιο ενδέχεται να προκαλέσουν ηπατικές βλάβες. Γενικά, Οι ανάγκες σε ολικές πρωτεΐνες (ΟΠ) που πρέπει να παρέχονται από το σιτηρέσιο γαλακτοπαραγωγών προβατίνων είναι περίπου 120-125 γρ. ανά χιλιόγραμμο παραγόμενου γάλατος το οποίο έχει ΟΠ 5%. Αν το παραγόμενο γάλα έχει διαφορετική περιεκτικότητα σε ΟΠ τότε η περιεκτικότητα σε ΟΠ του σιτηρεσίου θα πρέπει να τροποποιείται αντίστοιχα. Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι η χρησιμοποίηση των πρωτεϊνών του σιτηρεσίου εξαρτάται άμεσα από τη περιεκτικότητά του σε ενέργεια καθώς και από τον τρόπο χορήγησης του σιτηρεσίου. Στη διεθνή βιβλιογραφία προτείνονται ποσοστά ΟΠ μεταξύ 13% και 14% για προβατίνες οι οποίες παράγουν 1.74 χιλ. γάλατος/ημέρα και έχουν ΣΒ 90 χιλ. και 50 χιλ. αντίστοιχα. Όταν η ποσότητα του παραγόμενου γάλατος είναι 2.6 χιλ./ημέρα τότε τα προτεινόμενα ποσοστά ΟΠ στο σιτηρέσιο είναι 14% και 16.2% για προβατίνες με ΣΒ 90 χιλ. και 50 χιλ. αντίστοιχα. Αν και οι τιμές αυτές μπορεί να αποδειχθούν ικανοποιητικές για τις περισσότερες εκτροφές, εντούτοις έχει βρεθεί ότι σιτηρέσια με 18.0-18.5% σε ΟΠ έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικά υψηλότερη γαλακτοπαραγωγή όταν οι διαθέσιμες πηγές πρωτεϊνών του σιτηρεσίου έχουν χαμηλό συντελεστή πεπτικότητας. Το τελευταίο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ειδικότερα σε ποίμνια όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός βελτιωμένων ζώων με υψηλή γαλακτοπαραγωγή. Στα ζώα αυτά η παραγόμενη στη ΜΚ μικροβιακή πρωτεΐνη δεν επαρκεί να καλύψει τις ανάγκες τους σε αμινοξέα και θα πρέπει στο σιτηρέσιο να προσθέτονται πηγές πρωτεϊνών που δεν διασπώνται στη ΜΚ αλλά είναι διαθέσιμες ως αμινοξέα στο λεπτό έντερο (DUP). Στο Πίνακα 3 δίνονται συνοπτικά, εκτός των άλλων, και οι ανάγκες γαλακτοπαραγωγών προβατίνων σε πεπτές πρωτεΐνες (Π.Π.) (AFRC, 1993).

Πίνακας 3. γαλακτοπαραγωγών προβατίνων σε πεπτές πρωτεΐνες, Ca, P

Γαλ/γωγή	Σ.Β.	Π.Π (γρμ)	Ca (γρμ)	P (γρμ)
(χλγ.)	50	257	18,5	7,8
2,5	70	278	19,5	8,8
	50	189	12,9	5,6
1,5	70	203	13,9	6,6
	50	100	6,0	3,0
0,5	70	114	7,0	4,0

Ανόργανα στοιχεία και βιταμίνες
Αναφέρθηκε παραπάνω ότι τα ειδικά συμπληρώματα (ισορροπιστές) θα πρέπει πάντοτε να συμπεριλαμβάνονται στο σιτηρέσιο των προβάτων. Θα πρέπει όμως να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη ποιότητα αυτών των συμπληρωμάτων και όχι στη τιμή τους κατά τη επιλογή τους για ενσωμάτωση στο σιτηρέσιο. Παρακάτω (Πίνακες 4&5) δίνονται μερικές πληροφορίες για τις αναλογίες που θα πρέπει να τηρούνται κατά την παρασκευή ειδικών συμπληρωμάτων για πρόβατα. Έτσι, θα πρέπει να υπάρχει:

• ορθή αναλογία Ca/P (συνήθως 2:1),
• να προστίθεται θείο (S, συνήθως σε αναλογία με το διαθέσιμο άζωτο: N/S = 14:1),
• να προστίθεται Νάτριο (αλάτι - NaCl, 0,5% στο σιτηρέσιο, 1,5% σε μίγματα συμπυκνωμένων ζωοτροφών)
• να μην προστίθεται Χαλκός (Cu) αφού οι ανάγκες καλύπτονται από τη περιεκτικότητα σε χαλκό των συγκομιζόμενων ζωοτροφών

Πίνακας 4. Ενδεικτικές τιμές αναγκών σε ανόργανα στοιχεία και επίπεδα τοξικότητας για τα πρόβατα

Μακροστοιχεία (% στο ολικό σιτηρέσιο)	Ανάγκες	Τοξικά επίπεδα
Ασβέστιο (Ca)*	0,20-0,80%	-
Φωσφόρος (P)	0,16-0,38%	-
Μαγνήσιο (Mg)	0,12-0,18%	-
Κάλιο (K)	0,50-0,80%	-
Θείο (S)	0,14-0,26%	-
Νάτριο (Na)	0,09-0,18%	-
Ιχνοστοιχεία (σε ppm, γρ./τόνο)
Ιώδιο (I)	0,10-0,80 ppm	50 ppm
Σίδηρος (Fe)	30-50 ppm	500 ppm
Χαλκός (Cu)	7-11 ppm	10-15 ppm
Μολυβδαίνιο (Mo)	0,50 ppm	10 ppm
Κοβάλτιο (Co)	0,10-0,20 ppm	10 ppm
Μαγγάνιο (Mn)	20-40 ppm	1000 ppm
Ψευδάργυρος (Zn)	20-33 ppm	750 ppm
Σελήνιο (Se)	0,10-0,20 ppm	2 ppm
Φθόριο (F)	-	60-150 ppm

Πίνακας 5. Ενδεικτικές τιμές αναγκών σε βιταμίνες για τα πρόβατα (I.U./χλγ. Πεπτής Ξ.Ο)

	Α	D	E*
Προβατίνες σε Ξ.Π. ή 1ο στάδιο κυοφορίας	2700	150	15
Προβατίνες στο 3ο στάδιο κυοφορίας	3300	150	15
Προβατίνες σε Γαλακτοπαραγωγή	2400	170	15
Αρνιά Σ.Β. 20 χλγ.	1000	50	15
Αρνιά Σ.Β. 40 χλγ.	1350	60	15

*Ιδιαίτερα όταν στο σιτηρέσιο περιλαμβάνονται ενσιρώματα

Παρακάτω γίνεται μια σύντομη περιγραφή ενός γενικού προγράμματος εργασιών για τη διαχείριση μιας εκτροφής γαλακτοπαραγωγών προβάτων.

Γενικό πλάνο διαχείρισης της εκτροφής

• Σήμανση όλων των ζώων - καταγραφή - ομαδοποίηση

- Ομαδοποίηση των ζώων ανάλογα με τη θρεπτική τους κατάσταση
- Ομαδοποίηση των ζώων ανάλογα με το στάδιο του παραγωγικού τους κύκλου

Παράδειγμα: Προβατίνες

• Προβατίνες σε ξηρή περίοδο - πρώτο στάδιο κυοφορίας
• Προβατίνες στο μέσο της κυοφορίας
• Προβατίνες στο τελευταίο στάδιο της κυοφορίας
• Προβατίνες σε γαλακτοπαραγωγή

Διατήρηση των προβατίνων στη σωστή θρεπτική κατάσταση (ΔΘΚ), ανάλογα με το φυσιολογικό στάδιο που βρίσκονται

• Οχεία 21/2 - 3
• Μέσα κυοφορίας 21/2 - 3
• Τοκετός 3
• Γαλουχία 2 - 21/2

1. Πριν τις συζεύξεις

• Απομάκρυνση των προβατίνων με προβλήματα
• Αξιολόγηση των κριαριών, εκτίμηση του σπέρματος, ένα μήνα πριν τις συζεύξεις ενίσχυση της διατροφής τους
• Flushing στις προβατίνες

250-800 gr/ημέρα μίγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών που περιέχει τουλάχιστο 16% ολικές πρωτεΐνες 3 εβδομάδες πριν και 4 εβδομάδες μετά τις συζεύξεις.
- βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης (ΔΘΚ =3)
- εκδήλωση οίστρου
- αύξηση του δείκτη ωοθυλακιορρηξίας
- επιβίωση των γονιμοποιημένων ωαρίων

2. Περίοδος συζεύξεων

• Εφαρμογή συγχρονισμού οίστρου για «συγκέντρωση» των τοκετών
• Έλεγχος των συζεύξεων
• Εφαρμογή Τ.Σ. όπου είναι εφικτό
• Παραμονή των κριαριών για συγκεκριμένο χρόνο και μετά απομάκρυνση

3. Πριν τις γέννες
Πρώτες εβδομάδες κυοφορίας

• Εκτίμηση της θρεπτικής κατάστασης και της υγείας των προβατίνων
• Διατροφή με σανούς κατώτερης ποιότητας - διατήρηση των καλής ποιότητας σανών για τη γαλακτική περίοδο
• Αν είναι δυνατό οι αδύνατες προβατίνες να χωριστούν από το ποίμνιο και να βελτιωθεί η διατροφή τους

Τελευταίες 6 εβδομάδες πριν τις γέννες

• Περιποίηση χηλών
• Σταδιακή αύξηση της ποσότητας των συμπυκνωμένων ζωοτροφών στο σιτηρέσιο ανάλογα με το ΣΒ των προβατίνων, τη θρεπτική κατάσταση και τον αριθμό των εμβρύων που κυοφορούν.
• Εμβολιασμός για εντεροτοξιναιμία
• Αν υπάρχει ιστορικό μυϊκών δυστροφιών τότε καλό είναι να γίνεται χορήγηση σεληνίου και βιταμίνης Ε σε όλες τις έγκυες προβατίνες

4. Περίοδος τοκετών

• Σε ετοιμότητα μετά τις 142 μέρες από την έναρξη των συζεύξεων
• Οι γέννες στο σύνολο του ποιμνίου θα πρέπει να περιορίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα (ή διαχωρισμός των ζώων σε ομάδες)
• Προσεκτική παρατήρηση όλων των ζώων σε 24 ωρη βάση
• Πρόσληψη εποχιακού προσωπικού
• Παροχή βοήθειας ΜΟΝΟ όταν υπάρχουν επιπλοκές στο τοκετό
• Έλεγχος των θηλών του μαστού κάθε προβατίνας που γεννά
• Απολύμανση του ομφάλιου λώρου των νεογέννητων αρνιών
• Χρήση θερμαντικών πηγών (λάμπες υπέρυθρης ακτινοβολίας) ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες
• Αν υπάρχει ιστορικό μυϊκών δυστροφιών καλό είναι να γίνεται χορήγηση σεληνίου και βιταμίνης σε όλα τα νεογέννητα αρνιά
• Απογαλακτισμός (τεχνητή γαλουχία). Μπορεί να είναι πολύ γρήγορος (μετά από 48 ώρες) ή σε 1 εβδομάδα ή σε 3-4 εβδομάδες ή 5-7 εβδομάδες. Εξαρτάται από:
  • Τις καιρικές συνθήκες
• Την ακολουθούμενη μέθοδο και τον τύπο της εκτροφής

5. Γαλακτική περίοδος

• Ομαδοποίηση των προβατίνων ανάλογα με το επίπεδο της γαλακτοπαραγωγής τους (συνήθως 2 ομάδες)
• Όπου είναι δυνατό, χορήγηση ολικού σιτηρεσίου
• Όχι απότομες αλλαγές στο σιτηρέσιο
  • μείωση παραγωγής
  • πεπτικές διαταραχές
• Έλεγχος της θρεπτικής κατάστασης των προβατίνων σε τακτά χρονικά διαστήματα

7. Αρνιά
Απογαλακτισμός

• προσοχή στα υποκατάστατα γάλατος και στους χειρισμούς των αρνιών κατά τις διάφορες επεμβάσεις.

Πάχυνση

• Προσοχή υπάρχει κίνδυνος ουρολιθίασης στα αρσενικά όταν χορηγείται σιτηρέσιο πλούσιο σε συμπυκνωμένες ζωοτροφές (σιτάρι, καλαμπόκι, σόργο) ή ενσιρωμένο χόρτο (πυριτικοί ουρόλιθοι), ή υπόγειο τριφύλλι (ουρόλιθοι CaCO3). Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος όταν η αναλογία Ca/P = 1. Το κρίσιμο διάστημα είναι η ηλικία από 3-6 μήνες. Πρόληψη γίνεται με προσθήκη NH4Cl στο σιτηρέσιο 4%ο.

Σημείωση: στο γενικό πλάνο εκτροφής θα πρέπει να ενσωματωθεί το εμβολιακό πρόγραμμα αλλά και το πρόγραμμα αποπαρασιτισμού των προβάτων.

Μια κατσίκα στην αυλή σας

Οι κατσίκες είναι έξυπνα και περίεργα ζώα που πολύ συχνά χαίρονται την ανθρώπινη συντροφιά και γίνονται φιλικά και αποδοτικά κατοικίδια. Χρειάζονται όμως καθημερινή φροντίδα και γι’ αυτό πρέπει να σκεφθείτε όλες τις πλευρές της φροντίδας τους πριν αποφασίσετε να αποκτήσετε κατσίκα.

Σε γενικές γραμμές, αποκτώντας μια κατσίκα που θα σας δίνει γάλα και κατσικάκια για πώληση ή για κρέας, αναλαμβάνετε και ορισμένες ηθικές υποχρεώσεις απέναντί της. Μια κατσίκα χρειάζεται:

ο Κατάλληλο περιβάλλον
ο Κατάλληλη διατροφή
ο Ικανοποίηση των φυσιολογικών της αναγκών
ο Κατάλληλη στέγαση μαζί ή χωριστά από άλλα ζώα
ο Προστασία από τον πόνο, τις ασθένειες και τους τραυματισμούς

ΔΕΙΤΕ ΤΟΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΜΑΣ ΟΔΗΓΟ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ. ΜΕΣΑ ΣΕ 10 ΜΟΝΟ ΣΕΛΙΔΕΣ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ Ή ΠΟΛΛΩΝ. ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ.

Τι είδους εγκατάσταση χρειάζεται η κατσίκα;

Οι κατσίκες είναι κοινωνικά ζώα και γι’ αυτό είναι καλύτερο να έχετε δύο κατσίκες μαζί. Μια περιφραγμένη περιοχή σε ένα μεγάλο κήπο ή σ’ ένα χωράφι ή μια αυλή είναι απαραίτητη για την κατσίκα. Πρέπει επίσης να της εξασφαλίσετε ένα στεγνό και καλά αεριζόμενο κατάλυμα γιατί στις κατσίκες δεν αρέσει να βρέχονται. Κι αυτό επειδή οι κατσίκες δεν διαθέτουν φυσική προστασία από το νερό, σε αντίθεση με τα πρόβατα που το δέρμα τους παράγει μια ελαιώδη έκκριση που λέγεται λανολίνη.

Οι κατσίκες εξερευνούν τα πάντα τσιμπολογώντας και μασουλώντας ακόμα και εξαρτήματα και εγκαταστάσεις, όπως ηλεκτρικά καλώδια, και γι’ αυτό όλα αυτά πρέπει να βρίσκονται μακριά τους – να θυμάστε ότι μπορούν να φτάσουν τα δύο μέτρα ύψος αν σηκωθούν στα πίσω πόδια τους. Μερικά διακοσμητικά φυτά, θάμνοι και δέντρα όπως το ροδόδεντρο είναι δηλητηριώδη για τις κατσίκες και γι’ αυτό πρέπει να βρίσκονται έξω από την περίφραξη.

Η περίφραξη πρέπει να είναι πολύ γερή γιατί η κατσίκα σας θα προσπαθεί συνεχώς να φτάσει ό,τι βρίσκεται στην άλλη πλευρά. Οι κατσίκες είναι ικανές να ανοίγουν τις πόρτες με το στόμα τους – γι’ αυτό φροντίστε να βάλετε ασφαλείς μπετούγιες. Οι κατσίκες είναι φυσικοί αναρριχητές και εξερευνητές και γι’ αυτό η ζωή τους θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα αν τοποθετήσετε μέσα στον χώρο τους ξύλινους πάγκους, κορμούς δέντρων και μεγάλα ελαστικά.

Τι πρέπει να προσέξετε όταν αγοράζετε κατσίκα

Πριν αγοράσετε την κατσίκα σας, βεβαιωθήτε πως είναι υγιής. Οι κατσίκες είναι ερευνητικά ζώα και μια υγιής κατσίκα συνήθως θα σας πλησιάσει, ενώ μια άρρωστη θα μείνει μακριά και θα είναι αδιάφορη.

Σχ. 1. Τί πρέπει να προσέξετε σε μια γαλακτοπαραγωγό κατσίκα.

Χρήσιμο επίσης είναι να προσέξετε τα εξής:

• Τα αυτιά της κατσίκας πρέπει να είναι όρθια (εκτός από την Αγγλο-νουβική ποικιλία όπου τα αυτιά κανονικά πέφτουν).

• Τα μάτια πρέπει να είναι καθαρά και χωρίς εκκρίσεις και ο επιπεφυκώς (η μεμβράνη γύρω από τις άκρες του ματιού) να έχει ένα υγιές ροζ χρώμα.

• Το τρίχωμα πρέπει να είναι καθαρό και λαμπερό και πρέπει να ψάξετε μήπως υπάρχουν μαδημένες ή κακαδιασμένες περιοχές επειδή αυτό μπορεί να είναι ένδειξη προβλήματος παρασίτων.

• Ελέγξτε επίσης και τα οπίσθια μήπως υπάρχει διάρροια.

• Προσέξετε ιδιαίτερα τα μαστάρια του ζώου. Το Σχ. 1 δείχνει τι πρέπει να προσέξετε.

• Και είναι πολύ σημαντικό να ελέγξετε αν η ηλικία του ζώου είναι πράγματι αυτή που σας λένε. Το Σχ. 2 δείχνει πώς υπολογίζεται η ηλικία του ζώου από τα δόντια.

Σχ. 2. Πώς προδιορίζεται η ηλικία της κατσίκας από τα δόντια.

Η διατροφή της κατσίκας σας

Οι κατσίκες είναι μυρηκαστικά και έχουν τέσσερα στομάχια. Περνάνε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τρώγοντας και έχουν περιόδους ανάπαυσης όπου ξαναφέρνουν στο στόμα τους την τροφή, την μασούν καλύτερα και την ξανακαταπίνουν. Η διαδικασία αυτή λέγεται μυρηκασμός.

Στη φυσική τους κατάσταση, οι κατσίκες βόσκουν και τρώνε μια μεγάλη ποικιλία χορταριών, θάμνων και κλαδιών. Στην αυλή σας, καλό είναι να τις αφήνετε να βοσκήσουν το χορτάρι, αν υπάρχει, και να τους φέρνετε κλαδιά από δέντρα – π.χ. ελιάς, μουριάς,  κ.ά. – για να συνεχίσουν τη φυσική τους συμπεριφορά. Μη τους δίνετε κλαδιά που είναι δηλητηριώδη για τις κατσίκες, π.χ. ροδόδεντρο. Αυτός ο τρόπος διατροφής πρέπει να συμπληρώνεται, ιδίως τους χειμωνιάτικους μήνες, με σανό καλής ποιότητας, άχυρο και έτοιμη τροφή σε κόκκους που περιέχει βιταμίνες και μεταλλικά άλατα.

Αν διατρέφετε την κατσίκα σας με σανό, μπορείτε να συμπληρώνετε τη διατροφή της με δημητριακά, όπως σιτάρι, κριθάρι ή βρώμη, αλλά η διατροφή αυτή πρέπει να συμπληρώνεται με βιταμίνες και μεταλλικά άλατα. Η διατροφή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές αν είναι υπερβολική σε ποσότητα ή αν την ξεκινήστε απότομα.

Για να είναι η κατσίκα σας υγιής

Καλό είναι να φωνάξετε κτηνίατρο για να εξετάσει την κατσίκα σας μόλις την αγοράσετε και να σας δώσει ένα πρόγραμμα που θα την κρατήσει υγιή και ζωηρή. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Εμβόλια (ιδίως για την κλωστριδιακή ασθένεια)

• Έλεγχο παρασίτων (όπως σκουλήκια και ψείρες)

• Φροντίδα των ποδιών

• Έλεγχο ασθενειών (αν η κατσίκα συγκατοικεί με άλλα ζώα, όπως πρόβατα ή μοσχάρια)

• Πρόγραμμα ενεργειών για συγκεκριμένα γεγονότα, όπως εγκυμοσύνη και φροντίδα νεογέννητων. Οι πρωτάρηδες στην εκτροφή κατσικιών θα πρέπει πάντως να λάβουν υπ’ όψη τους ότι η εκτροφή δεν συνιστάται επειδή απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις και πείρα.

Τα συνηθέστερα προβλήματα υγείας

Παράσιτα (σκουλήκια) – Είναι συχνό και δυνητικά σοβαρό πρόβλημα στις κατσίκες, ιδίως σ’ εκείνες που βόσκουν σε περιορισμένο χώρο.. Οι ενδείξεις περιλαμβάνουν σοβαρή διάρροια, γρήγορη απώλεια βάρους, αφυδάτωση και νεφρική ανεπάρκεια. Ένα παράσιτο (Haemonchus contortus) μάλιστα προκαλεί σοβαρή αναιμία επειδή ρουφάει αίμα από τα τειχώματα του στομαχιού. Τα περισσότερα παράσιτα που προκαλούν προβλήματα στις κατσίκες επηρεάζουν και τα πρόβατα. Αντίθετα όμως με τα πρόβατα, οι κατσίκες δεν αποκτούν ανοσία και μπορεί να μείνουν ευάλωτες σε όλη τους τη ζωή. Συζητήστε με ένα κτηνίατρο πώς να ελέγξετε τα παράσιτα. Το Σχ. 3 εξηγεί τον κύκλο ζωής των παρασίτων.

Σχ. 3. Ο κύκλος ζωής των παρασίτων της κατσίκας.

Κλωστριδιακή ασθένεια – Τα βακτηρίδια που προκαλούν αυτή την κατάσταση είναι τμήμα της φυσιολογικής πανίδας του στομαχιού και προκαλούν προβλήματα μόνο αν μια σοβαρή εντερική διαταραχή πυροδοτήσει την υπερανάπτυξή τους και κατά συνέπεια μεγάλη παραγωγή τοξινών. Οι ενδείξεις περιλαμβάνουν υπερβολική διάρροια, συχνά με αίμα και βλέννες, και σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις η κατσίκα μπορεί να βρεθεί νεκρή χωρίς προηγούμενες ενδείξεις ασθένειας. Ο έλεγχος βασίζεται στον εμβολιασμό, με εξαμηνιαίες αναμνηστικές δόσεις. Πρέπει επίσης να αποφεύγετε τις απότομες αλλαγές στη διατροφή του ζώου, οι οποίες μπορεί να διαταράξουν τα βακτηρίδια του εντέρου.

Δερματικές ασθένειες – Οι κατσίκες είνει επιρρεπείς σε μια μεγάλη γκάμα δερματοπαθειών που περιλαμβάνουν τις ψείρες, την ψωρίαση και τις λειχήνες. Η θεραπεία και ο έλεγχος εξαρτώνται από την έγκαιρη διάγνωση και τη γρήγορη επιβεβαίωση της αιτίας ώστε να μπορεί να δοθεί η κατάλληλη αγωγή. Οι κατσίκες μπορεί να μεταδώσουν κάποιες από αυτές τις καταστάσεις σε όποιον τις φροντίζει (βλ. Ζωονόσοι παρακάτω).

Προβλήματα ποδιών – Τα πόδια όλων των μυρηκαστικών, και φυσικά της κατσίκας, μεγαλώνουν συνεχώς στη διάρκεια της ζωής τους (όπως περίπου μεγαλώνουν τα δικά μας νύχια) και μπορεί να χρειαστούν κόψιμο για να μη μεγαλώσουν πολύ. Μη δοκιμάσετε να το κάνετε μόνος σας αν δεν σας έχει δείξει τον τρόπο ένας ειδικός, επειδή το υπερβολικό κόψιμο μπορεί να ξεγυμνώσει τον ευαίσθητο ιστό από κάτω και να προκαλέσει σοβαρό πόνο και αγωνία στην κατσίκα σας. Κάθε κατσίκα που κουτσαίνει πρέπει να εξετάζεται αμέσως – μπορεί να είναι κάτι απλό όπως ένα χαλίκι ή ένα αγκάθι πιασμένο ανάμεσα στις χηλές ή μπορεί να είναι κάτι πιο σοβαρό και να χρειαστεί να φωνάξετε κτηνίατρο.

Ζωονόσοι – Είναι ασθένειες που μπορούν να μεταδοθούν σ’ έναν άνθρωπο ο οποίος έρχεται σε στενή επαφή με ένα ζώο. Οι κατσίκες με δερματικά προβλήματα μπορεί να μεταδώσουν λειχήνες ή ψωρίαση. Τα κατσικάκια με διάρροια μπορεί να έχουν ένα παράσιτο που ονομάζεται Κρυπτοσπορίδιο και το οποίο ενδεχομένως μπορεί να προκαλέσει διάρροια σε ανθρώπους, ιδίως σε μικρά παιδιά. Άλλες λοιμώξεις, όπως το κολοβακτηρίδιο (Escherichia Coli) μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ασθένειες σε ανθρώπους. Ο χρυσός κανόνας είναι όποιοι φροντίζουν την κατσίκα να αντιλαμβάνονται την ανάγκη να πλένουν τα χέρια τους πριν φάνε ή πιούν. Επίσης, το γάλα της κατσίκας πριν καταναλωθεί πρέπει να βράζεται για να καταστραφούν πιθανοί παθογόνοι μικροοργανισμοί.

Κοτόπουλα στην αυλή σας

Αποφασίσατε, λοιπόν, να βάλετε κότες στην αυλή σας ή σε μια αποθήκη. Πώς θα ξεκινήσετε; Τί πρέπει να κάνετε από την πρώτη κιόλας μέρα που θα φέρετε σπίτι τα κοτοπουλάκια της μιας μέρας που αγοράσατε; Πώς να ετοιμάσετε τον χώρο τους ώστε να μείνουν ζωντανά και υγιή; Τί πρέπει να τα ταϊζετε; Σε όλα αυτά τα ερωτήματα και σε αρκετά ακόμα απαντά αυτό το άρθρο, σαν μια σύντομη εισαγωγή στην εκτροφή κοτόπουλων.

ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ

1. Καθαρίστε και απολυμάνετε τον χώρο (κοτέτσι ή αποθήκη) που θα μένουν τα κοτόπουλα με ένα καλό απολυμαντικό. Για καλύτερα αποτελέσματα, χρησιμοποιήστε ψεκαστήρα για να πάει το απολυμαντικό σε κάθε χαραμάδα και τρύπα. Η σωστή απολύμανση εμποδίζει την κοκκιδίωση, που είναι μια πολύ σοβαρή αρρώστεια των πουλερικών και των κουνελιών.

2. Αφήστε τον χώρο να στεγνώσει καλά πριν εγκαταστήσετε τα κοτόπουλα.

3. Βεβαιωθήτε πως ο χώρος δεν έχει ρεύματα.

4. Μέσα στο κοτέτσι ή την αποθήκη που θα βάλετε τα κοτόπουλα, χωρίστε ένα μέρος με τειχώματα από κάρντμπορντ ύψους 60 εκατοστών με στρογγυλεμένες γωνίες. Αν τα κοτόπουλα τρομάξουν, θα προσπαθήσουν να κρυφτούν όλα μαζί στις γωνίες και μερικά μπορεί να ποδοπατηθούν. Αν οι γωνίες είναι στρογγυλεμένες, δεν είναι εύκολο να το κάνουν.

5. Θα χρειαστείται μια στρωματιά στο δάπεδο από ροκανίδια ή ψιλό άχυρο. Μην ξεκινάτε με χοντρό στρώμα γιατί θα κοτόπουλα θα δυσκολευτούν να περπατάνε πάνω του. Μη χρησιμοποιείτε οτιδήποτε που γλιστράει. Όσο είναι μικρά, δεν είναι αρκετά δυνατά κι έτσι τα πόδια τους μπορεί να γλιστάνε σε αντίθετες κατευθύνσεις και το αποτέλεσμα είναι τα πόδια τους να μείνουν μόνιμα ανοιχτά και να μη μπορούν να περπατήσουν.

Βάλτε λίγα εκατοστά στρωματιάς στο δάπεδο και καλύψτε με ένα παλιό σεντόνι. Τα κοτόπουλα τσιμπολογούν οτιδήποτε βρίσκεται στα πόδια τους και γι’ αυτό αν δεν καλύψετε το ροκανίδι ή το άχυρο, θα το φάνε και θα πεθάνουν. Μετά από τρεις μέρες έχουν μάθει τι είναι τροφή και τι δεν είναι κι έτσι μπορείτε να αφαιρέσετε το σεντόνι αφήνοντας την αποκάτω καθαρή στρωματιά. Μόλις τα ροκανίδια ή άχυρα βρωμίσουν, προσθέστε κι άλλα από πάνω. Αργότερα ίσως χρειαστεί ν’ αλλάξετε όλη τη στρωματιά. Όταν κάνετε δουλειές μέσα στον χώρο των κοτόπουλων, πρέπει οι κινήσεις σας να είναι πολύ αργές γιατί τα πουλιά τρομάζουν εύκολα και μερικές φορές πεθαίνουν από τον φόβο τους.

6. Προσθέστε μια κουταλιά της σούπας μελάσσα σε 4 λίτρα ζεστό νερό και δώστε το στα κοτόπουλα τις πρώτες μια-δύο μέρες για να συνέρθουν από τη μεταφορά. Βάλτε τους το ράμφος μέσα στο νερό για να μάθουν πιο γρήγορα πού βρίσκεται το νερό.

7. ΜΗΝ ΑΦΗΝΕΤΕ ΝΑ ΒΡΑΧΕΙ ΠΟΤΕ Η ΤΡΟΦΗ. Οι μύκητες μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτατα (μέσα σ’ ένα βράδυ) στη βρεγμένη τροφή και τα κοτόπουλά σας να πεθάνουν.

8. Ελέγχετε τακτικά τα κατόπουλα, κυρίως για να δείτε μήπως κρυώνουν ή ζεσταίνονται.

ΓΩΝΙΕΣ

Θυμηθήτε να τις κάνετε στρογγυλές ώστε τα κοτόπουλα να μη μπορούν να στριμωχτούν μαζί και να ποδοπατήσουν το ένα το άλλο.

ΝΕΡΟ

Δώστε τους χλιαρό νερό με μελάσσα όταν φτάσουν. Κρατήστε το νερό μακριά από την τροφή ώστε να μη βρέχεται.

ΘΕΡΜΑΝΣΗ

Χρησιμοποιήτε πάντοτε δύο τουλάχιστον λάμπες για την περίπτωση που θα καεί η μία, καθώς και καλώδια ανθεκτικά στη ζέστη. Είναι καλό να χρησιμοποιείτε υπέρυθρες λάμπες των 250 βατ και να τις κρεμάτε από την οροφή στο κατάλληλο ύψος για να εξασφαλίσετε σωστή θερμοκρασία στα κοτόπουλα. Μην τοποθετείτε το νερό ή την τροφή κατευθείαν αποκάτω από τις λάμπες.

ΤΡΟΦΗ

Ξεκινήστε θρυμματίζοντας την τροφή. Τα κοτόπουλα δεν μπορούν να φάνε μεγάλους σβώλους. Βάλτε τα κοτόπουλα πάνω στην τροφή σ’ ένα χαρτόνι για να μπορούν να τη βρουν.

ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΧΩΡΟ

Κοτοπουλάκια μιας μέρας: Καλό είναι να τους δίνετε χώρο 0,75μ. x 3,00 μ. ώστε να τοποθετούνται σωστά οι λάμπες θέρμανσης, η τροφή και το νερό. Ο ελάχιστος αναγκαίος χώρος πάντως είναι 35–40 πουλιά ανά τετραγωνικό μέτρο.

1 μηνός μέχρι 2 μηνών: 15–20 πουλιά ανά τετραγωνικό μέτρο.

2 μηνών μέχρι 3 μηνών: 9–10 πουλιά ανά τετραγωνικό μέτρο.

3 μηνών μέχρι 4 μηνών: 5–6 πουλιά ανά τετραγωνικό μέτρο.

4 μηνών μέχρι ενήλικα: 4–5 πουλιά ανά τετραγωνικό μέτρο.

ΑΝΑΓΚΕΣ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ

Μετρήστε τη θερμοκρασία στην άκρη του κύκλου θέρμανσης και στο ύψος της ράχης των πουλιών.

Το ιδανικό είναι τα πουλιά να παραμένουν στις άκρες του κύκλου θέρμανσης. Αν στριμώχνονται κάτω από τη λάμπα, τότε κρυώνουν. Αν απομακρύνονται όσο μπορούν, τότε ζεσταίνονται πολύ. Πρέπει επίσης να εξαερισμό χωρίς ρεύματα για να απομακρύνεται η υγρασία που δημιουργούν. Ο εξαερισμός χρειάζεται και για να απομακρύνεται η σκόνη που δημιουργείται.

Όσο μεγαλώνουν τα πουλιά, μειώνετε τη θερμοκρασία κατά τρεις περίπου βαθμούς τη βδομάδα. Αν χρησιμοποιείτε υπέρυθρες λάμπες των 250 βατ, το πετυχαίνετε σηκώνοντας τις λάμπες κατά πέντε εκατοστά την εβδομάδα. Όταν η θερμοκρασία που τους παρέχετε με τις λάμπες φτάσει στους 20 βαθμούς Κελσίου, δεν χρειάζεται πια να συνεχίσετε. Σβήστε τις λάμπες.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Κοκκιδίωση

Η κοκκιδίωση είναι μια ασθένεια που προκαλείται από ένα παράσιτο το οποίο μεταφέρεται με τις κουτσουλιές. Η καλή υγιεινή βοηθάει στην πρόληψή του. Πρέπει να αρχίστε να το υποψιάζεστε όταν δείτε αίμα στις κουτσουλιές των κοτόπουλων. Τα φάρμακα στην τροφή βοηθούν στην πρόληψη, αλλά αν δεν θέλετε να χρησιμοποιείτε φάρμακα, μπορείτε να σταματήσετε αρκετά γρήγορα την ασθένεια βάζοντας ξύδι στο νερό που πίνουν τα πουλιά – μια κουταλιά της σούπας ξύδι σε κάθε λίτρο νερό για τρεις ημέρες. Απομακρύνετε την παλιά στρωματιά και καθαρίστε το νερό. Μερικοί βάζουν ξύδι στο νερό από την αρχή μέχρι να μεγαλώσουν αρκετά τα κοτόπουλα. Το κοτέτσι χρειάζεται πάντοτε απολύμανση πριν από την εγκατάσταση νέας φουρνιάς κοτόπουλων.

Επιδρομείς

Προστατέψτε τα κοτόπουλά σας από διάφορους επιδρομείς του κοτετσιού (αλεπούδες, γάτες, ποντίκια κ.ά.) Καλό είναι να σκεπάσετε με κοτετσόσυρμα το προαύλιο του κοτετσιού και να λάβετε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποφύγετε τις απώλειες. Αν μάλιστα έχετε ένα καλό κόκορα, αυτός θα προστατεύει αρκετά καλά τις πουλάδες τους, τουλάχιστον από τους μικρόσωμους επιδρομείς.

ΧΑΛΙΚΙ ΚΑΙ ΤΡΙΜΜΕΝΑ ΟΣΤΡΑΚΑ

Τα κοτόπουλα χρειάζονται ψιλο χαλίκι για να αλέθουν την τροφή στη γκούσα τους (προστόμαχος). Αν τα ταϊζετε τροφή του εμπορίου, ελέγξτε για να διαπιστώσετε μήπως τα πουλιά χρειάζονται επιπλέον χαλίκι. Είναι καλύτερο να αφήνετε τις κότες να καταπίνουν όσο θέλουν. Οι ωοτόκες κότες χρειάζονται επίσης τριμμένα όστρακα για κάλτσιο στα τσόφλια των αυγών τους.

ΚΟΤΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΒΟΣΚΗΣ

Οι κότες είναι απόγονοι της ινδικής όρνιθας της ζούγκλας. Το φυσικό τους ένστικτο είναι να σκαλίζουν στα πεσμένα φύλλα και κλαδιά της ζούγκλας για να βρουν έντομα, Τους αρέσει επίσης η πρασινάδα. Όταν τις αφήνετε στο ύπαιθρο, σκαλίζουν το γυμνό χώμα και τρώνε πολλή πρασινάδα.

Όταν είναι στο ύπαιθρο, προσπαθούν να έχουν κάλυψη από πάνω τους γιατί φοβούνται τους εναέριους επιδρομείς (π.χ. γεράκια). Συγκεντρώνονται κάτω από δέντρα με χαμηλά κλαριά ή κάτω από στέγαστρα. Επίσης ψάχνουν να βρουν, συνήθως κάτω από δέντρα, ένα μέρος για να κάνουν μπάνιο σκόνης. Κυλιούνται εκεί μέχρι να σκεπάσει η σκόνη τα φτερά τους, σα να ξέρουν ότι η σκόνη θα βουλώσει τους πόρους των ζωυφίων στα φτερά τους και θα απαλλαγούν απ’ αυτά.

Καλό είναι να κρατάτε κλεισμένα τα κοτόπουλά σας μέχρι να φτάσουν τις 8 εβδομάδες, επειδή μέχρι τότε δεν έχουν μητέρα να τα προστατέψει και τα ίδια δεν αντιλαμβάνονται καλά τους κινδύνους. Μετά απ’ αυτή την ηλικία, μπορείτε να τα αφήνετε έξω τη μέρα και να τα κλείνετε στο κοτέτσι με το σούρωπο. Οι κότες καταλαβαίνουν πότε αρχίζει να χάνεται το φως και μαζεύονται κοντά στην πόρτα του κοτετσιού. Μόλις σκοτεινιάσει, μπαίνουν μέσα και πηδάνε στις κούρνιες για να κοιμηθούν.

Στις κότες αρέσει να τις ταϊζετε την αυγή και το σούρωπο. Και αν τις αφήνετε ελεύθερες τη μέρα, θα χρειάζονται μόνο τη μισή τροφή. Την υπόλοιπη τη βρίσκουν μόνες τους.

Όταν αρχίζουν να γεννάνε, κρατάτε τες μέσα στο κοτέτσι μέχρι το μεσημέρι για τρεις εβδομάδες για να συνηθίσουν και να μάθουν που πρέπει να γεννάνε. Διαφορετικά θα ψάχνετε να βρίτε τα αυγά στα πιο απίθανα σημεία.