Λύκος (Lupus lupus)
Ο λύκος υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μας. Σήμερα έχει εξαφανιστεί από ένα μεγάλο μέρος της προηγούμενης
κατανομής του που κάλυπτε σχεδόν όλο το Βόρειο Ημισφαίριο.
Από τον 14ο αιώνα και μετά από συστηματικές προσπάθειες εξόντωσης του, εξαφανίσθηκε από 14 χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Ο λύκος δεν υπήρξε ποτέ στόχος προσπαθειών ολοκληρωτικής εξόντωσης στην Ελλάδα.
Η μακρόχρονη άσκηση της κτηνοτροφίας ελεύθερης βοσκής, από την αρχαιότητα έως σήμερα, είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση μεθόδων βόσκησης και φύλαξης των κοπαδιών προσαρμοσμένων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελλαδικού χώρου (κλίμα, ανάγλυφο, βλάστηση, άγρια πανίδα), μέρος των οποίων είναι και η παρουσία του λύκου.
Ενα παράδειγμα τέτοιας προσαρμογής είναι η χρήση του ελληνικού ποιμενικού σκύλου για την αποτελεσματική φύλαξη των κοπαδιών. Ο λύκος, ως ανώτερο θηλαστικό, προσάρμοζε συνεχώς τις συνήθειες και τη συμπεριφορά του στις δραστηριότητες των ανθρώπων της υπαίθρου.
Αποτέλεσμα ήταν να μάθει να αποφεύγει τις επικίνδυνες γι'αυτόν καταστάσεις, έτσι ώστε να επιβιώσει ως τις μέρες μας.
Η παρουσία του λύκου προκαλούσε ανέκαθεν αντικρουόμενα συναισθήματα και αντιδράσεις στους ανθρώπους της υπαίθρου. Παρόλα αυτά η παράδοση και τα ήθη του λαού μας πιθανόν να συνέβαλαν στην επιβίωση του είδους στην Ελλάδα.
Η εξάπλωση του σήμερα εκτείνεται σε όλο σχεδόν τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο εκτός από την Πελοπόννησο, από όπου εξαφανίστηκε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '30.
Ο λύκος παρών στους Μύθους και τις Παραδόσεις
Εντονη είναι η παρουσία του λύκου στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Τον συναντάμε στη συνοδεία της θεάς Αρτεμης μαζί με άλλα ζώα. Ο θεός Απόλλωνας συχνά αναφέρεται ως Λύκειος.
Αυτή είναι μια επίκληση του Απόλλωνα ως θεού του φωτός που δηλώνει την καταγωγή των λέξεων λυκόφως και λυκαυγές, δηλαδή το σούρουπο και τη χαραυγή. Τα νομίσματα του Αργους που είχε προστάτη το θεό Απόλλωνα διακοσμούνταν με λύκους περίπου εώς τον 5ο αιώνα π.χ.
Ενας μπρούτζινος λύκος υπήρχε σε ένα από τα πιο φημισμένα ιερά του Απόλλωνα, το μαντείο των Δελφών, πιθανότατα σε ανάμνηση του λύκου που σκότωσε ένα ληστή του ναού σε μικρή απόσταση από το ιερό και ύστερα οδήγησε σε αυτόν τους προσκυνητές.
Στο νότιο άκρο της Ακρόπολης υπάρχουν τα ερείπια του Λυκείου, ενός κτιρίου που χρησιμοποιούνταν ως χώρος λατρείας του θεού Απόλλωνα.
Στον ίδιο χώρο δίδαξε και ο Αριστοτέλης την εποχή που έγραφε το «Περί ζώων ιστορίαι».
Το κεφάλαιο που αφιερώνει στους λύκους συμπεριλαμβάνει τον μύθο της γέννησης του Απόλλωνα στη νήσο Δήλο. Σύμφωνα με το μύθο η μητέρα του Απόλλωνα, Λητώ, μεταμορφωμένη σε λύκο και συνοδευόμενη από μια αγέλη λύκων ταξίδεψε από τη γη των Υπερβορείων για να έρθει ως τη Δήλο. Σε άλλο μύθο ο Δίας μεταμορφώνει σε λύκους τον Λυκάονα μυθικό βασιλιά της Αρκαδίας και τους γιούς του μετά από ένα ανόσιο γεύμα που του προσφέρουν.
Από το μύθο αυτόν μένει στους αιώνες η ονομασία του όρους Λύκαιον στην Αρκαδία.
Ο Σωκράτης στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα χρησιμοποιεί το μύθο του Λυκάονα για να αποτρέψει πολιτική συμπεριφορά που οδηγεί στην τυραννία.
Λύκος ονομάζεται και ο βασιλιάς που υποδέχτηκε φιλόξενα τους Αργοναύτες στον Αδη.
Ενα βασιλιά Λύκο αναφέρει στα έργα του «Ηρακλής» και «Αντιόπη» ο Ευριπίδης. Ο λύκος πρωταγωνιστεί σε πολλούς μύθους του Αισώπου που έχουν κάνει το γύρω του κόσμου καθώς και στις παραδόσεις, στις παροιμίες και στα παραμύθια της νεότερης Ελλάδας.
Πολλά είναι και τα τοπωνύμια που υποδηλώνουν την παρουσία του λύκου στην Ελλάδα, όπως τα χωριά Λυκοτρίχι Δωδώνης, Λυκόστομο Καβάλας, Λοκοστάνη Δωδώνης, Λύκος Φιλιατών, Λύκοι Εδεσσας, Λυκοδρόμι Ξάνθης, Λυκόβρυση Αττικής. Τοποθεσίες σε πρηνές περιοχές με ονόματα όπως Λυκορράχη, Λυκόρεμα, Λυκόλακκα κτλ. είναι πολύ συνηθισμένες.
Εκπληκτικά μεγάλος είναι ο αριθμός των τοπωνυμίων που έχουν σχέση με το λύκο και στην Πελοπόννησο κάτι που υποδηλώνει την μέχρι πρόσφατα παρουσία του, όπως τα χωριά Λυκοποριά Κορινθίας, Λυκότραφος Μεσσηνίας, Λύκισσα Πυλίας, Λυκόσουρα Μεγαλόπολης, Λυκοτρύπι Ναυπλίας κτλ.
Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά το μέλλον του λύκου στην Ελλάδα
Η ελάττωση της φυσικής λείας του λύκου (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο) που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, τον στρέφει προς τα κτηνοτροφικά ζώα, εκτείνοντας το πρόβλημα της σύγκρουσης με τον άνθρωπο.
Η σταδιακή χαλάρωση εφαρμογής μεθόδων και τρόπων πρόληψης των ζημιών συνιστά γεγονός που επιτείνει τη σύγκρουση ανθρώπου - λύκου.
Αυτό οφείλεται στο ότι τα νέα κοινωνικά πρότυπα και οικονομικά δεδομένα που ισχύουν σήμερα επέβαλαν νέους κανόνες άσκηση της κτηνοτροφίας που αποκλίνουν σημαντικά από τους παραδοσιακούς ενώ ταυτόχρονα άλλαξαν και τη θεώρηση του επαγγέλματος του κτηνοτρόφου.
Η παράνομη θανάτωση λύκων που επιλέγεται από ορισμένους κτηνοτρόφους ως η πιο άμεση λύση για την προστασία των κοπαδιών τους.
Η παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων που αποτελεί κίνδυνο όχι μόνο για τον λύκο αλλά και για την πανίδα συνολικά. Τα μεγάλα τεχνικά έργα χωρίς περιβαλλοντικό σχεδιασμό και οι αλλαγές στις χρήσεις γης που παρεμποδίζουν τις μετακινήσεις και την επικοινωνία των υποπληθυσμών του λύκου Συνήθως μόνο ένα ζευγάρι λύκων αναπαράγεται σε αυτήν (κυρίαρχο ζεύγος.
Ο καταιγισμός φημολογιών για «απελευθερώσεις» λύκων που αποπροσανατολίζει τους κτηνοτρόφους και την κοινή γνώμη, δυσχεραίνει την αποδοχή μέτρων για τη διαχείριση του είδους. Η έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με την ανάγκη λήψης μέτρων που θα εξασφαλίζουν την επιβίωση του είδους σε μακροπρόθεσμη βάση. Η έλλειψη σύγχρονου και ευέλικτου νομικού πλαισίου διαχείρισης του πληθυσμού του λύκου.
Νομοθετική προστασία
Ευρώπη : ο λύκος προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης και την Κοινοτική Οδηγία 92/43. Ελλάδα : με αφορμή αυτό το καθεστώς ο λύκος έχει εξαιρεθεί από τον κατάλογο των επιβλαβών ειδών το 1991 και θεωρείται επίσημα "τρωτό" είδος.
Ο λύκος υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μας. Σήμερα έχει εξαφανιστεί από ένα μεγάλο μέρος της προηγούμενης
κατανομής του που κάλυπτε σχεδόν όλο το Βόρειο Ημισφαίριο.
Από τον 14ο αιώνα και μετά από συστηματικές προσπάθειες εξόντωσης του, εξαφανίσθηκε από 14 χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Ο λύκος δεν υπήρξε ποτέ στόχος προσπαθειών ολοκληρωτικής εξόντωσης στην Ελλάδα.
Η μακρόχρονη άσκηση της κτηνοτροφίας ελεύθερης βοσκής, από την αρχαιότητα έως σήμερα, είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση μεθόδων βόσκησης και φύλαξης των κοπαδιών προσαρμοσμένων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελλαδικού χώρου (κλίμα, ανάγλυφο, βλάστηση, άγρια πανίδα), μέρος των οποίων είναι και η παρουσία του λύκου.
Ενα παράδειγμα τέτοιας προσαρμογής είναι η χρήση του ελληνικού ποιμενικού σκύλου για την αποτελεσματική φύλαξη των κοπαδιών. Ο λύκος, ως ανώτερο θηλαστικό, προσάρμοζε συνεχώς τις συνήθειες και τη συμπεριφορά του στις δραστηριότητες των ανθρώπων της υπαίθρου.
Αποτέλεσμα ήταν να μάθει να αποφεύγει τις επικίνδυνες γι'αυτόν καταστάσεις, έτσι ώστε να επιβιώσει ως τις μέρες μας.
Η παρουσία του λύκου προκαλούσε ανέκαθεν αντικρουόμενα συναισθήματα και αντιδράσεις στους ανθρώπους της υπαίθρου. Παρόλα αυτά η παράδοση και τα ήθη του λαού μας πιθανόν να συνέβαλαν στην επιβίωση του είδους στην Ελλάδα.
Η εξάπλωση του σήμερα εκτείνεται σε όλο σχεδόν τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο εκτός από την Πελοπόννησο, από όπου εξαφανίστηκε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '30.
Ο λύκος παρών στους Μύθους και τις Παραδόσεις
Εντονη είναι η παρουσία του λύκου στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Τον συναντάμε στη συνοδεία της θεάς Αρτεμης μαζί με άλλα ζώα. Ο θεός Απόλλωνας συχνά αναφέρεται ως Λύκειος.
Αυτή είναι μια επίκληση του Απόλλωνα ως θεού του φωτός που δηλώνει την καταγωγή των λέξεων λυκόφως και λυκαυγές, δηλαδή το σούρουπο και τη χαραυγή. Τα νομίσματα του Αργους που είχε προστάτη το θεό Απόλλωνα διακοσμούνταν με λύκους περίπου εώς τον 5ο αιώνα π.χ.
Ενας μπρούτζινος λύκος υπήρχε σε ένα από τα πιο φημισμένα ιερά του Απόλλωνα, το μαντείο των Δελφών, πιθανότατα σε ανάμνηση του λύκου που σκότωσε ένα ληστή του ναού σε μικρή απόσταση από το ιερό και ύστερα οδήγησε σε αυτόν τους προσκυνητές.
Στο νότιο άκρο της Ακρόπολης υπάρχουν τα ερείπια του Λυκείου, ενός κτιρίου που χρησιμοποιούνταν ως χώρος λατρείας του θεού Απόλλωνα.
Στον ίδιο χώρο δίδαξε και ο Αριστοτέλης την εποχή που έγραφε το «Περί ζώων ιστορίαι».
Το κεφάλαιο που αφιερώνει στους λύκους συμπεριλαμβάνει τον μύθο της γέννησης του Απόλλωνα στη νήσο Δήλο. Σύμφωνα με το μύθο η μητέρα του Απόλλωνα, Λητώ, μεταμορφωμένη σε λύκο και συνοδευόμενη από μια αγέλη λύκων ταξίδεψε από τη γη των Υπερβορείων για να έρθει ως τη Δήλο. Σε άλλο μύθο ο Δίας μεταμορφώνει σε λύκους τον Λυκάονα μυθικό βασιλιά της Αρκαδίας και τους γιούς του μετά από ένα ανόσιο γεύμα που του προσφέρουν.
Από το μύθο αυτόν μένει στους αιώνες η ονομασία του όρους Λύκαιον στην Αρκαδία.
Ο Σωκράτης στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα χρησιμοποιεί το μύθο του Λυκάονα για να αποτρέψει πολιτική συμπεριφορά που οδηγεί στην τυραννία.
Λύκος ονομάζεται και ο βασιλιάς που υποδέχτηκε φιλόξενα τους Αργοναύτες στον Αδη.
Ενα βασιλιά Λύκο αναφέρει στα έργα του «Ηρακλής» και «Αντιόπη» ο Ευριπίδης. Ο λύκος πρωταγωνιστεί σε πολλούς μύθους του Αισώπου που έχουν κάνει το γύρω του κόσμου καθώς και στις παραδόσεις, στις παροιμίες και στα παραμύθια της νεότερης Ελλάδας.
Πολλά είναι και τα τοπωνύμια που υποδηλώνουν την παρουσία του λύκου στην Ελλάδα, όπως τα χωριά Λυκοτρίχι Δωδώνης, Λυκόστομο Καβάλας, Λοκοστάνη Δωδώνης, Λύκος Φιλιατών, Λύκοι Εδεσσας, Λυκοδρόμι Ξάνθης, Λυκόβρυση Αττικής. Τοποθεσίες σε πρηνές περιοχές με ονόματα όπως Λυκορράχη, Λυκόρεμα, Λυκόλακκα κτλ. είναι πολύ συνηθισμένες.
Εκπληκτικά μεγάλος είναι ο αριθμός των τοπωνυμίων που έχουν σχέση με το λύκο και στην Πελοπόννησο κάτι που υποδηλώνει την μέχρι πρόσφατα παρουσία του, όπως τα χωριά Λυκοποριά Κορινθίας, Λυκότραφος Μεσσηνίας, Λύκισσα Πυλίας, Λυκόσουρα Μεγαλόπολης, Λυκοτρύπι Ναυπλίας κτλ.
Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά το μέλλον του λύκου στην Ελλάδα
Η ελάττωση της φυσικής λείας του λύκου (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο) που οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, τον στρέφει προς τα κτηνοτροφικά ζώα, εκτείνοντας το πρόβλημα της σύγκρουσης με τον άνθρωπο.
Η σταδιακή χαλάρωση εφαρμογής μεθόδων και τρόπων πρόληψης των ζημιών συνιστά γεγονός που επιτείνει τη σύγκρουση ανθρώπου - λύκου.
Αυτό οφείλεται στο ότι τα νέα κοινωνικά πρότυπα και οικονομικά δεδομένα που ισχύουν σήμερα επέβαλαν νέους κανόνες άσκηση της κτηνοτροφίας που αποκλίνουν σημαντικά από τους παραδοσιακούς ενώ ταυτόχρονα άλλαξαν και τη θεώρηση του επαγγέλματος του κτηνοτρόφου.
Η παράνομη θανάτωση λύκων που επιλέγεται από ορισμένους κτηνοτρόφους ως η πιο άμεση λύση για την προστασία των κοπαδιών τους.
Η παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων που αποτελεί κίνδυνο όχι μόνο για τον λύκο αλλά και για την πανίδα συνολικά. Τα μεγάλα τεχνικά έργα χωρίς περιβαλλοντικό σχεδιασμό και οι αλλαγές στις χρήσεις γης που παρεμποδίζουν τις μετακινήσεις και την επικοινωνία των υποπληθυσμών του λύκου Συνήθως μόνο ένα ζευγάρι λύκων αναπαράγεται σε αυτήν (κυρίαρχο ζεύγος.
Ο καταιγισμός φημολογιών για «απελευθερώσεις» λύκων που αποπροσανατολίζει τους κτηνοτρόφους και την κοινή γνώμη, δυσχεραίνει την αποδοχή μέτρων για τη διαχείριση του είδους. Η έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με την ανάγκη λήψης μέτρων που θα εξασφαλίζουν την επιβίωση του είδους σε μακροπρόθεσμη βάση. Η έλλειψη σύγχρονου και ευέλικτου νομικού πλαισίου διαχείρισης του πληθυσμού του λύκου.
Νομοθετική προστασία
Ευρώπη : ο λύκος προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης και την Κοινοτική Οδηγία 92/43. Ελλάδα : με αφορμή αυτό το καθεστώς ο λύκος έχει εξαιρεθεί από τον κατάλογο των επιβλαβών ειδών το 1991 και θεωρείται επίσημα "τρωτό" είδος.
